بودلیان
نویسه گردانی:
BWDLYAN
بودلیان ، کتابخانة دانشگاه آکسفورد و یکی از قدیمترین و مهمترین کتابخانههای انگلستان. در 1598 بنیانگذاری گردید، و در 1602 درهای آن به روی عموم گشوده شد. تأسیس آن رویدادی بزرگ در روند فرهنگی و نهضت کتابخانهای قرن هفدهم به شمار میآید (موکهرجی، ص 115). بنیانگذار این کتابخانه، سِر توماس بودلی (1545ـ1613)، سیاستمدار و استاد رشتة فلسفة طبیعی آکسفورد بود. او با پایهگذاری کتابخانه به گردآوری منابع خاورشناسی پرداخت. در میان این آثار، باید به مجموعة نسخههای خطی بسیار نفیس عربی، شماری نسخههای خطی فارسی که بیشترین و مهمترین آنها مزیّن به نگارگریهای ایرانی و هندی است، و شماری متون خطی ترکی، اردو، مالایایی و چند زبان شرقی دیگر اشاره کرد.کتابخانة بودلیان همزمان با گسترش علاقه به خاورشناسی در قرن یازدهم/ هفدهم ایجاد شد، و حاصل آن وجود مجموعة بزرگی از آثار چاپی خاورشناسان انگلیسی و اروپایی در کتابخانه است. امروزه کتابها و نشریاتی که به زبانهای اروپایی در اغلب زمینههای تاریخی و فرهنگی جهان اسلام انتشار مییابد، مرتباً به کتابخانه افزوده میشود. کتابخانة بودلیان، همچون کتابخانة بریتانیا، قانوناً یک کتابخانة واسِپاری به حساب میآید و از امتیاز ویژة دریافت نسخ رایگان برخوردار است (تامپسون، ص 32)؛ و این، باعث توسعة دائمی آن شده است. بعلاوه، بر شمار کتابهای چاپی عربی، فارسی و ترکی آن نیز دائماً افزوده میشود؛ و با اینکه در این زمینه، تأکید بیشتر بر رشتههای علوم قدیم ـ به منزلة مکملی بر مجموعة متون خطی ـ است، آثار نویسندگان جدید سرشناس نیز از نظر دور نمیماند.گنجینة عظیم این کتابخانه که غنیترین مجموعة کتابخانههای دانشگاهی انگلستان محسوب میشود و در مقام مقایسه با مجموعة سایر کتابخانههای این کشور، در مرتبة دوم، یعنی پس از کتابخانة بریتانیا قرار دارد ( ) دایرةالمعارف کتابداری و اطلاعرسانی ( ، ذیل "Bodleian Library" )، در طول قریب به چهار قرن رشد چشمگیری داشته است. این مجموعه که در بدو تأسیس در 1602 بالغ بر 000 ، 2 جلد بود (موکهرجی، همانجا) در 1620، 000 ، 16 جلد و در 1700، تقریباً 000 ، 30 جلد کتاب داشت (تامپسون، ص 33). در قرن نوزدهم با بهره گرفتن از حق دریافت نسخ رایگان و هدایا و وقفهای بزرگ، رشدی بسیار یافت و تعداد کتابهای چاپی آن به 000 ، 260 جلد و نسخخطیاش به 000 ، 22 جلد رسید (موکهرجی، ص 126). این مجموعه در اواسط دهة 1990 مشتمل بر شش میلیون جلد کتاب چاپی و 300 ، 144 جلد نسخة خطی بود ( ) جهان دانش 1995 ( ، ص 1575).نخستین متن خطی فارسی که در 1011/ 1602 به این کتابخانه اهدا شد، تواریخ گیلان میرظهیرالدین (تألیف 880 ـ 894) بود. از دهة 1630 به بعد (1635ـ1713)، گروهی از دانشمندان برجستة دانشگاه آکسفورد: اسقف اعظم لاد ، جان سلدن ، تامس گریوز ، ادوارد پوکوک ، رابرت هانتینگتن ، توماس هاید و نارسیسوس مارش ، با خرید یا اهدای متون خطی، از جمله نسخههای خطی فارسی، تدریجاً این مجموعه را گسترش دادند. بخش اعظم آنها را که عربی بود، شرکت لوانت یا افراد یاد شده، بخصوص ادوارد پوکوک و جان گریوز، استادان زبان عربی، از خاورنزدیک خریده بودند.کتابهای اهدایی مارش نیز از کتابخانة یاکوبس گلیوس (1596ـ1667)، محقق برجستة هلندی، تهیه شده بود. در میان این مجموعهها، تعدادی نسخة خطی فارسی مذهَّب بسیار نفیس نیز به کتابخانه راه یافت، مانند یوسف و زلیخا یجامی دارای تاریخ ربیعالثانی 977، حاوی شش نگارة مذهّب به سبک اواخر دورة شاه طهماسب؛ و همچنین یکی از قدیمترین و معتبرترین نسخ تاریخ طبری ترجمة بلعمی با تاریخ 944.تا اواخر قرن دوازدهم/ هجدهم، تنها 177 نسخة خطی فارسی در برابر تقریباً 500 ، 1 دستنویس عربی وجود داشت، اما این نسبت، از طریق مناسبات بریتانیا و هند، بتدریج دگرگون شد، به گونهای که بودلیان به یکی از مجموعههای بزرگ فرهنگ، زبان، تاریخ و ادبیات ایران مبدّل گردید. در 1845، سرویلیام واکر نزدیک به صد نسخة خطی فارسی و در همین حدود، متون سانسکریت را که پدرش ژنرال الکساندر واکر هنگام مأموریت سیاسی در بروده * گردآورده بود، به کتابخانه اهدا کرد. با مرگ سرگور اوزلی در 1844 کتابخانة برادرش، سر ویلیام (1767ـ1842)، با بیش از چهارصد نسخة خطی، به این کتابخانه سپرده شد، اما دستیابی به مجموعة سر گور در سالهای 1858ـ1859 ممکن شد.سر گور که یکی از مؤسسان انجمن سلطنتی آسیایی بود، کتابخانة خود را در لکهنو پایهگذاری کرد و افزایش ذخیرة آن را در شرایطی حتی مطلوبتر از هنگامی که سفیر فوقالعاده در دربار ایران بود (1225ـ1229/1810ـ1814)، ادامه داد. در 1858، 35 نسخة خطی برگزیده از مجموعة سر گور به مبلغ پانصد پوند از پسر وی، معروف به سر فردریک گور اوزلی، آهنگساز و موسیقیدان معروف، برای بودلیان خریداری شد. ج . ب . الیوت ، کارمند بخش اداری بودلیان نیز بخشی از کتابخانة سرگور اوزلی را در اختیار داشت و میخواست آنها را برای موزة بریتانیا به ارث بگذارد، اما آنها را به آکسفورد اهدا کرد و بدینسان مجموعههای سرگور دوباره گرد آمد.مجموعة اوزلی ـ الیوت مشتمل بر ششصد جلد از جمله نسخ متعدد مذهّب هندی و ایرانی است. در میان این نسخ، متون خطی فارسی ارزندهای یافت میشود، از جمله نسخة زیبایی از رباعیات عمرخیام که در صفر 865 در شیراز کتابت شده است و نسخهای از این دستنویس که ادوارد کاول در 1855ـ1856 کتابت کرده بود، منجر به ترجمة فناناپذیر ادوارد فیتز جرالد از این رباعیات شد؛ نسخهای مصوّر از سمکعیار در سه جلد، استنساخِ حدود 730ـ740؛ یک نسخة خطی شاهنامه که برای ابراهیم سلطانبن شاهرخ کتابت شده است، با 47 نگاره با تاریخ کتابت حدود 834 ـ 835، که نمونة نقاشی فارسی مکتب تیموری اوایل قرن پانزدهم است. مجالسالعشاق سلطان حسینمیرزا، مورخ ذیقعدة 959 و حاوی 74 نگاره از سه نقاش مختلف، که از نسخههای خطی بسیار نفیس دورة صفویه است؛ و از دیگر متون خطی مهم این مجموعه، شرفنامة بدلیسی * است.عالیترین نمونه از کتابهای هند، نسخهای از بهارستان جامی از کتابخانة شاهجهان، فرمانروای مغول، است (نسخة خطی مجموعة الیوت، ش254). کتابهای مصور زیبایی که برای دربار جهانگیر و شاهجهان کتابت شده و نمونههایی از مکتب مغول و مکتب راجپوت * است، از دیگر آثار برجستة مجموعه محسوب میشود.حتی پیش از فراهم آمدن مجموعة سرگور اوزلی، برای طبقهبندی مجدد نسخ خطی فارسی اقداماتی صورت گرفت و ادوارد کاول برای این مهم درنظر گرفته شد. او در 1866 به بودلیان آمد، اما انتصاب او بهاستادی سانسکریت در کمبریج موجب شد که پژوهشگر دیگری بهنام ادوارد زاخائو * جایگزین او شود. لیکن زاخائو نیز بهاستادی زبانهای سامی در وین برگزیده شد و اجرای طرح طبقهبندی کند شد تا اینکه آلمانی جوانی از مونیخ بهنام هرمان اِته * (1844ـ1917)، این وظیفه را بهعهده گرفت. شورای حکومت هند نیز او را بهفهرستنگاری کتب فارسی کتابخانة دیوان هند برگماشت. هر چند دکتر اته سه سال بعد بهاستادی در ابریستویث برگزیده شد، اما سرانجام در 1889، فهرست نسخ خطی فارسی را بدون نمایه تهیه کرد.فهرست اته مشتمل بر 245نسخة خطی فارسی از مجموعة فریزر (متوفی 1754) بود. فریزر نسخ خطی شرقی خود را هنگامی که در استخدام کمپانی هند شرقی بود، جمعآوری کرد. گفته میشود که بیشتر آنها بهکتابخانة سلطنتی اصفهان تعلق داشته است. در 1758، بیوة او آنها را در ازای پانصد پوند، توسط رادکلیف تراستس ، به رادکلیف کمرا فروخت، و آن دو نیز آنها را در 1872، بهبودلیان واگذار کردند.مجموعة بودلیان در قرن سیزدهم/نوزدهم، نسبت بهدورههای قبل و بعد، توسعة بیشتری یافت. پیروی از سیاست خرید خردمندانه، بهمجموعة عناوین باارزش کتابخانه افزود؛ برای نمونه، در 1950، کتاب هدایةالمتعلمین فیالطب ، اثر اخوینیِ * بخاری شاگرد رازی، خریداری شد که مورخ ربیعالاول 478، و قدیمترین نسخة خطی فارسی در کتابخانه است. اکنون نسخ خطی فارسی به 530 ، 2 نسخه، یعنی بهکمی بیش از شمار نسخ خطی عربی، میرسد. حدود هفت هزار کتاب چاپی فارسی نیز در بودلیان نگهداری میشود.منابع: جیمز تامپسون، تاریخ اصول کتابداری ، ترجمة محمود حقیقی، تهران 1366 ش؛ ا. ک. موکهرجی، تاریخ و فلسفة کتابداری ، ترجمة اسدالله آزاد، مشهد 1368 ش؛Encyclopedia of library and information science , ed. Allen Kent and Harold Lancour, vol.2, New York 1969, s.v. "Bodleian Library" (by I. G. Philip; The World of learning 1995 , 45th ed., London 1995.
واژه های همانند
هیچ واژه ای همانند واژه مورد نظر شما پیدا نشد.