ضحاک . [ ض َح ْ حا ] (اِخ ) ابن مزاحم الهلالی البلخی مکنی به ابی القاسم . محدّث و مفسر و نحوی است . وی کودکان را ادب آموختی و مزد نستدی ، و گویند درمکتب وی سه هزار کودک درس خواندندی و او بر درازگوشی برنشستی و بر ایشان طواف کردی . ضحاک ، صحبت ابن عباس و ابوهریره را دریافت و از سعیدبن جُبیر اخذ تفسیر کرد. عبدالملک بن میسرة گوید ضحاک درک صحبت ابن عباس نکرده است و تنها سعیدبن جبیر را در ری بدیده و از وی تفسیر آموخته است . شعبة گوید: مشاش را پرسیدم ، آیاضحاک از ابن عباس سماع دارد؟ گفت او هرگز وی را ندیده است و او را احمدبن حنبل و ابن معین و ابوزرعه توثیق کنند و یحیی بن سعید وی را ضعیف شمرده است . ضحاک بسال
105 یا
106 هَ . ق . درگذشته است . ابن ندیم گویدوی را کتاب تفسیری است بر قرآن و نهشل آن را روایت کرده است . اصل ضحاک از کوفه است و در بلخ اقامت داشت . قبیصةبن قیس العنبری گوید چون شب فرامی رسید ضحاک گریان می شد. او را گفتند: این را سبب چیست ؟ گفت : «لاادری ما صعد الیوم من عملی ». صاحب عقد الفرید گوید: وُلد الضحاک بن مزاحم و هو ابن ثلاثةعشر شهراً
۞ . و قال جویبر: وُلد الضحاک لسنتین .و صاحب صفةالصفوة نیز بر قول اخیر است و نیز وفات وی را بسال
102 یا
105 هَ . ق . گفته است . صاحب عیون الاخبار آرد
۞ : و روی فی الحدیث عن الضحاک بن مُزاحم انه قال قَذف َ
۞ الفرات فی المدّ رُمانةً کأنها البعیر البارک ، و تحدث اهل ُ الکتاب انها من الجنة. و نیز گوید
۞ : کان رَجلاً من النصاری یختلف الی الضحاک بن مزاحم فقال له یوماً: لو اسلمت ! قال : یمنعنی من ذلک حبی ّ للخمر. قال فاسلم و اشربها.فاسلم . فقال له ُ الضحاک : انک قد اسلمت فان شربت الخمر حددناک و ان رجعت عن الاسلام قتلناک . فحسن اسلامه .