اوستا

اوستا نام کلی مجموعهٔ کهن‌ترین نوشتار و سروده‌های ایرانیان است، که در واقع دانشنامهٔ ایرانیان بوده و در روزگار باستان بیست و یک نسک (کتاب) داشته و در شکل کنونی خود شامل پنج بخش است. بخش‌های اوستا عبارتند از: یَسنه که سخنان زرتشت موسوم به گاهان، در آن گنجانده شده، یشت‌ها (سرودهای نیایشی)، وندیداد، ویسپرد و خرده‌اوستا.
محتویات [نمایش]
معنای واژه [ویرایش]

واژه اَوِستا که در خود کتاب نیامده به معنی دانش و شناخت است و با واژه «ودا»، نام کهنترین کتابِ دینی هندوان همریشه‌است. بر روی هم اوستا را می‌توان به معنی «آگاهی‌نامه» یا «دانش‌نامه» دانست که آن را مرجع نامه نیز می‌نامند.
ریشه‌های این واژه «ابستاگ» در فارسی میانه و «آپستاواکا» (ستایش خدا) در فارسی باستان است.
تاریخچه اوستا [ویرایش]

بخش‌های اوستا در دوران مختلف توسط اشخاص متعدد تالیف شده‌است اما از آن میان فقط بخشی از سرودها از آنِ خود زرتشت است. مندرجات اوستا عبارتست از نیایشِ اهورا مزدا و امشاسپندان و دیگر ایزدان و مظاهر طبیعت و تکالیف انسان در جهان بهشت و دوزخ و داستان‌های ملی.
گویند پس از آنکه اسکندر مقدونی قصر سلطنتی ایران را آتش زد اوستا را نیز بسوخت. بلاش اشکانی فرمان داد تا اوستای پراکنده را از شهرهای ایران جمع کنند. اردشیر بابکان تنسر را مامور مرتب ساختن آن کرد. پسرش شاپور اول کار پدر را تعقیب نمود و در نهایت آنرا به همان شیوه کهن به بیست و یک نسک بخش کردند و نامها و شرحِ این نسک‌ها در کتابِ پهلوی دینکرد و کتابهای دیگر آمده است[۱]. نسک‌های بیست و یک گانه اوستا به سه بهر بخش می‌شده‌است:
نسکهای گاسانیک در دانش و کار مینوی.
نسکهای داتیک در دانش و کار جهانی.
نسکهای هاتک مانسریک در آگاهی از کردارهای میانِ جهانِ مینوی و جهانِ خاکی[۲].
اوستای امروزی شامل بخش‌های زیر است:
یسنا، گاهان بخشی از یسن است.
ویسپرد
وندیداد
یشتها
خرده اوستا.
سروده‌های «یشت» (که به زرتشت نسبت داده می‌شوند، اما تقریبا به طور قطع می‌توان گفت که وی آنها را نسروده‌است) در اوستای جدید قرار دارند و گمان می‌رود که مربوط به دوره هخامنشی (۶۴۸ تا ۳۳۰ پیش از میلاد) هستند. «وندیداد» نیز که در اوستای جدید قرار دارد، احتمالاً دیرتر و در زمان پارت‌ها (۱۴۱ پیش از میلاد تا ۲۲۴ میلادی) سروده شده‌است. «ویسپرد» حاوی جدیدترین بخش اوستاست که به زبان فارسی میانه نوشته شده و به زمان عصر ساسانی (۲۲۶ تا ۶۵۱) میلادی) بر می‌گردد.
قدیمی‌ترین نسخه خطی اوستا، اکنون در کوپنهاک پایتخت دانمارک موجود است و در سال 1325 میلادی تحریر یافته ، این نسخه را مستشرق معروف دانمارکی وسترگارد (Westerguard) با خود از ایران به اروپا برد.[۳]
دست‌به‌دست‌شدن اولیه [ویرایش]
گمان می‌رود که برخی از متون اوستا قبل از نوشته شدن قرن‌ها به صورت شفاهی نگاه داشته شده‌اند. «کتاب ارداویراف» که در قرن ۳ یا ۴ پس از میلاد تالیف شد، بیان می‌کند که گات‌ها و برخی از دیگر متون موجود در اوستا قبل از حمله اسکندر مقدونی به ایران موجود بوده‌اند. طبق نظر «شاترویهای آیران» کتابخانه کاخ در یک آتش سوزی توسط اسکندر مقدونی ویران شد. با این وجود، هیچ یک از این ادعاها را نمی‌توان تایید کرد؛ چرا که اگر این متون وجود داشته‌اند اکنون هیچ اثری از آنها نیست. اما راسموس کریستین راسک نتیجه گیری کرد که این متون باید باقیمانده یک ادبیات بسیار بزرگ باشند، همان گونه که پلینی بزرگ در اثر خود به نام «تاریخ طبیعی (پلینی)» یک موبد ازمیری را توصیف می‌کند که در قرن سوم قبل از میلاد «دو میلیون از قطعه سروده‌های زرتشت را تفسیر می‌کرد». همان طور که پیتر کلارک در «دین زرتشت، آشنایی با یک مکتب باستانی» (۱۹۹۸، برایتون) خاطر نشان می‌سازد که اگر «گات‌ها» و متون کهن تر «یسنا» فقط به طور شفاهی دست به دست می‌شده‌اند، احتمال حفظ کیفیت زبان قدیمی آنها وجود نداشته‌است.
ویرایش بعدی [ویرایش]
طبق «دینکرد» که یک اثر نیمه مذهبی مربوط به قرن ۹ است، شاه ولخش (گمان می‌رود که ولگاسس چهارم شاه پارتی بوده که در سال‌های ۱۴۷ تا ۱۹۱ میلادی حکومت می‌کرده) تلاش کرد که متون مقدس را گرد آوری و تنظیم کند. چیزی از نتایج این کار (در صورت انجان شدن) باقی نمانده‌است. در قرن سوم میلادی امپراتور ساسانیان با نام اردشیر اول (۲۲۶ تا ۲۴۱ میلادی) به موبد بزرگ خود تنسر فرمان داد که متون دینی را جمع آوری کند. طبق نظر دینکرد نتایج کار تنسر یک مجموعه ۲۱ جلدی به زبان اوستایی (نه به زبان اوستایی گاتایی اصلی) به نام «نسک»ها بود که از ۳۴۸ فصل و تقریبا ۵/۳ میلیون کلمه تشکیل می‌شد.
آخرین ویرایش در زمان شاپوردوم (۳۰۹ تا ۳۷۹) انجام شد.
متفکران اروپایی [ویرایش]
متون اوستا نسبتاً دیر به دست متفکران اروپایی رسید. آبراهام آنکوئتیل – دوپرون در سال ۱۷۵۵ به شرق هند سفر کرد و این متون را در جوامع پارسی بدست آورد. او در سال ۱۷۷۱ این متون را براساس یک ترجمه به زبان فارسی نو توسط یک موبد پارسی به زبان فرانسوی منتشر کرد. راسموس راسک در دیدار از بمبئی (مومبای کنونی) در سال ۱۸۲۰ چندین دست نوشته از اوستا را جمع آوری کرد و برای اولین بار با بررسی زبان اوستایی به این نتیجه رسید که این متون باید باقیمانده یک مجموعه بزرگ از متون مقدس پارس باستان و بلخ ([تازی‌ها) باشند. متونی که راسک آن را جمع آوری کرد، اکنون در کتابخانه دانشگاه کپنهاک قرار دارند. دست نوشته‌های دیگر در خانه هند شرقی و موزه بریتانیا در لندن، کتابخانه بودلیان در آکسفورد و در کتابخانه دانشگاه‌های مختلف پاریس نگهداری می‌شوند.
زند [ویرایش]
واژه «زند» یا "Zend" (به معنای «تفسیر» یا «ترجمه») به آخرین متمم‌های متون پهلوی به زبان فارسی میانه و پازند اطلاق می‌شود. این تفسیرها که مربوط به اوایل دوره ساسانیان هستند، برای استفاده متون مذهبی نوشته نشدند؛ بلکه برای آموزش‌های مذهبی به عموم (که به زبان اوستایی تکلم نمی‌کردند) مورد استفاده قرار گرفتند. در مقابل متون اوستا به عنوان متون مقدس باقی ماندند و به زبان اوستایی (که یک زبان مقدس تلقی می‌شد) خوانده می‌شدند. استفاده از عبارت «زند–اوستا» برای اشاره به اوستا یا بکار گیری واژه «زند» به عنوان نام یک زبان یا متن، اشتباهاتی هستند که اخیرا متداول شده‌اند. در سال ۱۷۵۹ آنکوئتیل – دوپرون گزارش داد که به او گفته شده که «زند» نام زبان نوشته‌های باستانی تر است. سر ویلیام جونز در سومین اثر برجسته خود که در سال ۱۷۸۹ منتشر شد از گفتگویی با یک کشیش هندو یاد می‌کند که به او گفته بود:
زند، نام متون مقدس و اوستا، نام زبان است
این سرگشتگی در بین متفکران غربی بسیار رایج شد و «زند – اوستا» هنوز هم در مواردی به متون کهن تر اطلاق می‌شود (هرچند نادرست است). اثر اولیه راسک با عنوان «بحثی درباره اعتبار زبان زند» (بمبئی، ۱۸۲۱) در این سرگشتگی نقش دارد. کتاب وسترگارد با عنوان «زنداوستا یا کتاب‌های مذهبی زرتشتیان» (کپنهاک ۵۴- ۱۸۲۵) فقط این اشتباه را ترویج کرد.
ساختار و محتوا [ویرایش]

اوستای امروزی از منابع مختلفی گرد آوری شده‌است و بخش‌های مختلف آن مربوط به زمان‌های مختلفی است و ویژگی‌های آنها تفاوت زیادی با هم دارد. «نسک»های ۲۱ گانه منعکس کننده ساختار ۲۱ کلمه‌ای نیایش «آهونا وایریا» هستند: هریک از سه خط این مناجات از هفت کلمه تشکیل شده‌است. براین اساس «نسک»ها به سه گروه تقسیم می‌شوند که هر گروه هفت جلد دارد. برای هر جلد یکی از کلمات نیایش در نظر گرفته شده بود که موقعیت نسبی آن را نسبت به جلدهای دیگر نشان می‌داد. امروزه چیزی در حدود یک چهارم متن «نسک»ها باقی مانده‌است. محتوای اوستا (یعنی محتوای «نسک»ها به همراه متمم‌هایی از دیگر متون (نیمه مذهبی) به طور کلی به پنج دسته تقسیم می‌شود. این تقسیم بندی موضوعی است (گرچه سازماندهی «نسک»ها اینگونه نیست) و اصلاً ثابت یا استاندارد نمی‌باشد. برخی از متفکرین ترجیح می‌دهند که این پنج دسته را در دو گروه عبادی و عمومی قرار دهند. این متون به دوزبان نوشته شده‌اند: متون کهن تر به زبان اوستایی (کهن‌ترین زبانی که به عنوان زبان هندو- ایرانی ذکر شده و با سانسکریت ارتباط نزدیکی دارد) و متون جدیدتر به زبان پارسی میانه و خط پهلوی.
یسنا [ویرایش]


یسنا
«یسنا» (پارسی میانه «yazišn» «عبادت، خیرات»، هم ریشه «سانسکریت yajña») مجموعه عبادی اصلی است. این مجموعه از ۷۲ قسمت به نام «هات» یا «ها» تشکیل شده‌است. ۷۲نخ از پشم گوسفند در «کستی» (نخ مقدس که زرتشتیان آن را می‌پوشند) نشان دهنده این قسمت‌ها هستند.«یسنا» شامل همه ۲۱ «نسک» است (جلد هفتم و آخر در گروه سوم و آخر) که به نوبه خود شامل «گات‌ها» (کهن‌ترین و مقدس‌ترین بخش اوستا) است و گمان می‌رود که توسط خود زرتشت سروده شده‌است. ساختار «گات‌ها» توسط «یسناهپتانگ هات» («یسنا» «هفت فصل») قطع شده که فصل‌های ۳۵ تا ۴۲ «یسنا» را تشکیل می‌دهد و تقریبا عمر آن به اندازه «گات‌ها» است و شامل نیایش وسروده‌هایی در مدح خدای اعلی، اهورامزدا، فرشتگان، آتش، آب و زمین است. گرچه «یسنا» به صورت منثور نوشته شده‌است، ساختار آن زمانی موزون بوده‌است. شش «نسک» از اولین گروه «نسک»ها نیز که تفسیر «گات‌ها» است، به دسته «یسنا» تعلق دارد.
ویسپرد [ویرایش]
«ویسپرد» (فارسی میانه «vîspe ratavo»، «همه پروردگاران») مجموعه‌ای از متمم‌های «یسنا» است. «ویسپرد» به ۲۳ «کردا» (قسمت‌ها، مفرد: کردو) تقسیم می‌شود که به توصیف فرشتگان و عبادت آنها می‌پردازد.
یشت [ویرایش]


فروهر، گمان می‌رود که توصیف یک «فروشی» باشد که در «یسنا» «یشت»ها و «وندیداد» ذکر شده‌است.
«یشت»ها («yešti»، «عبادت با ستایش») که ۷۲ تا هستند، سروده‌هایی در ستایش مزدا اهورا و ایزدان(فرشتگان موکل مزدا بر امور جهان) مختلف هستند. این سروده‌ها منبع مهمی برای اسطوره‌شناسی ایرانی به شمار می‌روند و فردوسی در شاهنامه خود ازآنها به بزرگی یاد کرده‌است. از میان ایزدانی که «یشت»های خاصی به آن اختصاص یافته می‌توان به «اردویسورا آناهیتا» (ایزد موکل بر آب‌ها)، «تیشتریا» (ایزد باران)، «میترا» (ایزد موکل بر عهد و پیمان)، «فراوشی» (روح‌های نیکان)، «ورثرغنه» (ایزد جنگاوری و پیروزی) اشاره کرد. ساختار بخش اعظم «یشت»ها موزون است و برخی از سروده‌ها ویژگی‌های ادبی قابل توجهی دارند که در دیگر متون اوستا رایج نیست.
وندیداد [ویرایش]
«وندیداد» (تحریف شده واژه اوستایی «Vî-Daêvô-Dāta»، «علیه شیاطین») جلوهای مختلف ارواح شیطانی و راه‌های غلبه بر آنها را برمی شمرد. «وندیداد» شامل همه ۱۹ «نسک» است و تنها «نسکی» است که به طور کامل از زمان ساسانیان باقی مانده‌است. این متن شامل ۲۲ «فرگرد» است که به صورت بحث بین اهورامزدا و زرتشت سازماندهی شده‌اند. اولین «فرگرد» یک دوگانه اعتقاد به وجود است که پس از آن توصیف یک زمستان ویرانگر برروی خطوط سیل آمده‌است. «فرگرد» دوم افسانه «ییما» (جمشید) را بازگو می‌کند. «فرگرد»های دیگر بیشتر به بهداشت (به ویژه پرهیز از مرده) (فرگرد ۳، ۵، ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۰، ۱۶، ۱۷، ۱۹) و نیز بیماری‌ها و راه‌های مقابله با آن‌ها (فرگرد ۷، ۱۰، ۱۱، ۱۳، ۲۰، ۲۱، ۲۲) می‌پردازند. «فرگرد»های ۴ و ۵ درباره شأن ثروت، کمک به دیگران، ازدواج و کارکردن و قبح رفتار غیر قابل قبول اجتماعی مانند اهانت و عهدشکنی بحث می‌کنند و کفاره‌های لازم برای پیمان‌شکنی و گناهان دیگر را مشخص می‌نمایند. «وندیداد» یک مجموعه از احکام و فرامین حکومتی است (نه دستور العمل عبادی) و در احکام آن تا حدودی نسبیت اخلاقی دیده می‌شود. بخش‌های مختلف «وندیداد» ویژگی‌ها و عمر بسیار متفاوتی دارند. بخشی از بخش‌ها جوان ترند، اما بخش اعظم آن بسیار کهن است و به عقیدهٔ بسیاری، جزو منابع کهن پیش از زمان زرتشت می‌باشد که در هزاره‌های بعد و در زمان اشکانیان یا ساسانیان به مجموعه کتب مقدس مذهبی به اشتباه افزوده شد و پس از اسلام رفته رفته از اهمیت آن کاسته شد تا آنجا که دیگر نمی‌توان آنرا از کتب مذهبی زرتشتی شمرد و از باب اسطوره‌شناسی و تاریخی فقط می‌تواند مورد مطالعه قرار گیرد.
محتویات دیگر [ویرایش]
همه محتویات اوستا که در چهار دسته فوق بیان نشدند، در پنج دسته دیگر قرار می‌گیرند. این دسته بندی دارای نام نیست و عموماً شامل متون و مناجات‌های کوتاه تر (مانند «خرده اوستا» (عنوان بعدی)) پنج «نیایش» (عبادت و ستایش خورشید، ماه، میترا، آب و آتش)، «سی روزه» و «آفرینگان» (دعاهای خیر) است.
خرده‌اوستا [ویرایش]
«خرده اوستا» (به معنای «اوستای خلاصه شده» یا «گلچینی از دعاهای اوستا») گزیده‌ای از متون «یسنا»، «ویسپرد»، «یشت» و متن‌های کوتاه و دعاهای مختصری مانند پنج «نیایش» است. این مجموعه به عنوان کتاب دعا برای استفاده روزانه در نظر گرفته شده‌است. باور بر آنست که این رساله را موبد آذر پاد ماراسپندان در زمان ساسانیان به عنوان رساله‌ای مذهبی به نگارش در آورد. شامل مجموعه‌ای از ادعیه‌است.
گویش اوستا [ویرایش]

زبانی که اوستا به آن نوشته شده به سببِ وجودِ نامِ اوستا، زبان اوستایی نامیده شده‌است. اوستا به دو گویش نوشته شده‌است. گویشی که گاهان یعنی سخنان خود زرتشت بدان نوشته‌شده و گویشی که بخش‌های دیگر اوستا را بدان نوشته‌اند. گویش نخست را گویش گاهانی و گویش دوم را گویش جدید نامیده‌اند. اوستای امروزی حدود یک سوم اوستای دورهٔ ساسانی است. اوستای دورهٔ ساسانی بیست‌ویک نسک داشته‌است.
اوستای کهن [ویرایش]

کتاب اوستایی که به امروز رسیده‌است، از نظر زمانی به سه بخش متفاوت تقسیم می‌شود:
- بخش یکم شامل «اوستای کهن» که مضامین آن از نظر زمانی متعلق به روزگار پیش از زرتشت (پیش از حدود دو هزار و هشتصد سال پیش) است؛ اما نگارش آن متعلق به عصرهای پس از زرتشت است و هنگام این نگارش و بازنویسی دگرباره، تا اندازه‌ای مضامین و باورهای جدیدتر را به متن‌های کهن اضافه کرده‌اند.
- بخش دومِ اوستا از نظر زمانی شامل «گات‌ها» است که سروده‌های مینوی شخص زرتشت به شمار می‌رود که هر چند از نظر مضمون پس از اوستای کهن سروده شده است؛ اما از نگاه زبان و نگارش، کهن‌ترین بخش اوستای موجود است.
- بخش سوم اوستا از نظر زمانی شامل یسنا، یشت‌های جدید، ویسپرد، وندیداد و خرده اوستا است که همگی جزو اوستای نو به حساب می‌آیند. اما بسیاری از مضامین همین بخش‌های جدید نیز برگرفته و اقتباس شده از باورها و نوشتارهای کهن است؛ اما این آمیختگی به حدی است که امکان تفکیک را امکان‌پذیر نمی‌سازد. به عنوان نمونه می‌توان از داستان جمشید در وندیداد نام برد که یکی از کهن‌ترین داستان‌ها و باورها و نوشتارهای ایرانیان است، اما شکل نگارشی کهن آن کاملا دگرگون شده و تغییر اساسی یافته‌است.
منابع [ویرایش]

اوستا، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، صفحه ۹۳۲
اوستای کهن (متن کامل)، گزارش و پژوهش رضا مرادی غیاث آبادی، چاپ ۱۳۸۲، صفحه ۹ تا ۱۲
کتاب زبان فارسی و سرگذشت آن، نوشتهٔ دکتر محسن ابوالقاسمی
دایره‌المعارف کاتولیک (این مقاله دارای متونی از دایره‌المعارف کاتولیک است که در دامنهٔ عمومی قرار دارند)
↑ اوستا، جلیل دوستخواه(از گزارش ابراهیم پورداوود، چاپ پنجم ۱۳۶۴، برگِ نخستِ پیشگفتار
↑ اوستا، جلیل دوستخواه(از گزارش ابراهیم پورداوود)، چاپ پنجم ۱۳۶۴، برگِ دومِ پیشگفتار
↑ ابراهیم پورداوود، گات‌ها، ص 49
پیوند به بیرون [ویرایش]

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ اوستا موجود است.
متن کامل اوستا
[نمایش]
ن • ب • و
زرتشت
[نمایش]
ن • ب • و
مَزدَیَسنا (دین زرتشت)
رده‌ها: اوستادین زرتشت

قس عربی

الابستاق (الافیستا/Avesta) هو کتاب الرسول زردشت الذی یعد الکتاب المقدس لدى اتباع الدیانة الزردشتیة. وکلمة "الافیستا" باللغات القدیمة تعنی (الأساس والبناء القوی)، والأبستاق مکتوب باللغة الافستیة ذات صلات قویة باللغة السنسکریتیة الهندیة القدیمة، ویقول المؤرخون أن (الافیستا) المقدسة کتب على 12000 قطعة من جلود البقر اتلفت أغلبها نتیجة لمرور تلک القرون من الزمن وبقیت 38000 ألف کلمة منها، وتقول بعض الروایات انها کانت حوالی 345،700 کلمة ای اربعة أضعاف، وکانت من واحد وعشرین جزءاً وخمسة اقسام:


الیسنا مکتوبة بالبهلویة
اولاً: (یسنا) وتعنی نوع أو شکل وهی على شکل (اناشید أو تراتیل) وهی ادعیة ومعلومات حول الدین وهی أشهر أقسامه وینسب إلى الرسل زرادشتوهو 72 یسنا هات وکل یسنا یشمل مجموعة ادعیة.
ثانیاً:(ویسبرد)یضم مجموعة من ملحقات الیسناوهی أکثر من 23 کَرده
ثالثاً: وندیداد (یصف الاشکال المختلفة للارواح الشریرة) وهی حول الحلال والحرام، والطاهر والنجس، فیها کثیر من القوانین الدینیة. ومعنها القوانین الضد الابالیسة.
رابعاً: (یشتها)) وتعنی الاناشید والتسابیح وکل یشت باسم أحد الاجسام النورانیة.
خامساً: افیستای بجوک(خردة افیستا) وهی الصلوات الیومیة وتضم تراتیل فی بیان عظمة الاله.
و فی الدیانة الزردشتیة هناک اعتقاد بوجود ستة معاونین أو مساعدین لزردشت وهم باعتبارهم من الملائکة المقدسین یأتمرون بأمر من (سبنتا مئنیو) أی الروح المقدسة وهم:
اولاً: وهومن
ثانیاً: واهیشته أشا
ثالثاً: واریا خشاترا
رابعاً:سبنته أرمئیتی
خامساً: هوروارتات
سادساً: امریتات
وبحسب الدیانة الزردشتیة فالکون خلق قبل 12 حکم اله الخیر منها ثلاثة آلاف عام، کان فیها اله الشر فی الظلام طیلة حکم اله الخیر، ثم ظهر اله الشرّ وواجه فیها اله الخیر وقد اعطاه اله الخیر مدة 9000 عام لیتقابلوا فیها، وقد کان اله الشر مطمئنا للفوز بالالوهیة إلا أن ظهور زردشت ونشره الدین الجدید والخیر جعل الناس تنفر من اله الشرّ مما أدى إلى هزیمته وبقی اله الخیر یحکم الکون وهو الذی خلق الخلیقة والاکوان وتربع على عرش الربوبیة، ووزع خیره على الکائنات جمیعاً، لذا یجب اطاعة اوامره وتوحیده وانه لا شریک له فی الملک.
[عدل]القیامة حسب الدیانة الزردشتیة

فی المعتقد الزردشتی سیظهر ثلاثة منقذین (مخلصین) احدهما ظهر قبل ظهور زردشت بـ(1000) عام، أما الثانی فیظهر بعد زردشت بـ(2000) عام والثالث بعد (3000) عام وأسماؤهم على الشکل الآتی:
اولاً: (هوشیدر) ظهر قبل زردشت بألف عام
ثانیاً: (هوشیدرماه) یظهر بعد زردشت بألفی عام.
ثالثاً: (سوشیانس) سیظهر بعد زردشت بثلاثة آلاف عام وهو الذی سیثبت العدل فی الدنیا بعد ظلم یطول امده، وفی روایات یقال أنه هو المسیح الذی سیظهر مجدداً بعد صعوده إلى الرب بعد أن ینال العذاب.
الدیانة الزردشتیة تعتقد بالروح ووجودها، ویعتقدون إن الفانی هو الجسد ولیس الروح، وإن الروح ستبقى فی منطقة وسطى بین النار والجنة، وأن اعتقادهم راسخ بالجنة والنار والصراط ومیزان الاعمال أما بالنسبة للجحیم فی الدیانة الزردشتیة فهی تختلف فی وصفها عن الأدیان الأخرى، ویعتقد معتنقو الدیانة الزردشتیة أن الجحیم عبارة عن منطقة باردة وفیها أنواع من الحیوانات المتوحشة التی سوف تعاقب المذنبین بما اقترفت أیدیهم من أثم فی الدنیا.
[عدل]نبذة من الترانیم والدعوات فی الدیانة الزردشتیة

انا عالم أنک الحق وأنک مع العقل النیر. هکذا أراک وأرى أیضاً أن الرب الحکیم بالغ العظمة له العرش والقصاص، بهذا القول من أفواهنا، سنحول بشر من فرائس للشر إلى کائنات عظیمة). (ترنیمة 2 الأفستا زرادشت
رنیمة 31) (هو الذی ملأ بوساطة العقل فی البدء السموات المبارکة بالنور، هو الذی خلق بـ(مشیئة) الحق الذی أبدع (العقل الخیر) هذا الذی زدته أیها (الرب الحکیم) بروحک التی صارت منذ الآن واحدة أیها الرب.
یقول زرادشت فی الوندیداد إحدى أسفار الأفستا: (حینما ینمو الشعیر تنزعج الشیاطین وحینما یحصد القمح یغشى على الشیاطین فالبیت الذی یدخله القمح تخرج منه الشیاطین مذمومة مدحورة.
فالإنسان ترکبه الشیاطین إذا کان دون الحاجة وإذا کان فوقها أیضاً، فالشیطان هنا هو الفقر.
ترجمة لنص من نصوص سفر الیسنا وهی قسم الترانیم والدعوات فی الأفستا:
(إنی أتصورک ـ أیها المعطی الأکبر مزدا ـ جمیلاً حینما أشاهد أنک القوة العلیا ذات الأثر الفعال فی تطویر الحیاة وحینما أرى أنک تکافئ الناس على الأعمال والأقوال. لقد کتبت الشر (عقاباً) على الشر وجعلت السعادة جزاءً وفاقاً لمن یعمل الخیر، وذلک بفضلک العظیم الذی یظهر أثره، حینما تتبدل الخلیقة التبدل النهائی).
الزردشتیة هی عقیدة دینیة تتمحور حول ألوهة إله واحد مطلق عالمی ومجرد، وقد جاء ذلک على صفحات الـ(أفت) إذ ینبعث صوت زرادشت عبر سطور الـ(جاتها یآسنا) یناجی الإله (أهور مزدا (إنی لأدرک أنک أنت وحدک الإله وأنک الأوحد الأحد، وإنی من صحة إدراکی هذا أوقن تمام الیقین من یقینی هذا الموقن أنک أنت الإله الأوحد.. اشتد یقینی غداة انعطف الفکر منی على نفسی یسألها: من أنتِ، ولفکری جاوبت نفسی؛ أنا؟ إنی زرادشت أنا، وأنا؟ کاره أنا الکراهیة القصوى الرذیلة والکذب، وللعدل والعدالة أنا نصیر! من هذه أتفکّر الطیبة التی تحوم فی خاطری، ومن هذا الانعطاف الطبیعی فی نفسی نحو الخیر، ومن هذا المیل الفطری فی داخلی إلى محق الظلم وإحقاق الحق أعرفک.
من هذه الانفعالات النفسیة والمیول الفکریة التی تؤلّف کینونتی وتکوّن کیانی ینبجس فی قلبی ینبوع الإیمان بأنک أنت وحدک أهورا مزدا، الإله وأنک الأوحد الأقدس الخیّر الحق)
تنقسم النفس البشریة إلى قسمین ما دام الإنسان دون الکمال فهو أیضاً دون النقاء:
1. سبتامینو (القوة المقدسة) (الطاقة المدرکة) (أنا العلیا) بمفهوم فروید.تدعم هذه القوة سبع فضائل علیا (الحکمة والشجاعة والعفة والعمل والإخلاص والأمانة والکرم هذه الفضائل بمثابة الملائکة. تدفع هذه الفضائل القوة المقدسة النفس البشریة إلى الخیر والنور والحیاة والحق.
2. أنکرة مینوا: (القوة الخبیثة) (الطاقة غیر المدرکة) الخافیة بمفهوم یونغ. وتساند هذه القوة سبع رذائل هی النفاق والخدیعة والخیانة والجبن والبخل والظلم وإزهاق الروح وهی بمثابة شیاطین. وتدفع هذه القوة الخبیثة المتکونة من النقص فی النفس البشریة إلى الشر والظلام والموت والخداع، ویبقى هذا الصراع قائماً بین هاتین القوتین داخل النفس البشریة إلى أن یصل الإنسان إلى النقاء، یقول زرادشت فی الأفستا، ترنیمة 30_ (منذ البدء أعلن الروحان التوأم عن طبیعتهما -الطیب والشریر - بالفکر والکلمة والفعل - بینها یختار الرجل الحکیم جیداً ولا یفعل هکذا الأحمق).
وحثت الزرادشتیة الإنسان على معرفة نفسه لیصل إلى ذاته ودعته إلى أن یتوحد فکره وقوله وفعله: مینش، کونش، کونیش، فالفکر الصادق والقول الطیب والعمل الصالح هی أمهات الفضائل التی تخرج الإنسان عن انفصامه وتوصله لذاته.
إثباتاً لوحدانیة الله:(وماذا عن الاثنى عشر الها) یقول زرادشت فی الأفستا 34_ (أین أیها الحکیم سوف یکون المخلص مستحوذ (العقل الخیر) هؤلاء الذین أحالوا العقائد والمورثات إلى معاناة وعذاب سوف یکون مصیرهم الجحیم، ولکننی لا أعرف غیرک فأنقذنا بواسطة الحق.
ومن أقوال زرادشت أیضاً
إنی لأدرک أنک أنت وحدک الإله وأنک الأوحد الأحد، وإنی من صحة إدراکی هذا أوقن تمام الیقین من یقینی هذا الموقن أنک أنت الإله الأوحد.. اشتد یقینی غداة انعطف الفکر منی على نفسی یسألها: من أنتِ؟ ولفکری جاوبت نفسی؛ أنا؟ إنی زرادشت أنا، وأنا؟ کاره أنا الکراهیة القصوى للرذیلة والکذب، وللعدل والعدالة أنا نصیر! من هذه أتفکّر الطیبة التی تحوم فی خاطری، ومن هذا الانعطاف الطبیعی فی نفسی نحو الخیر، ومن هذا المیل الفطری فی داخلی إلى محق الظلم وإحقاق الحق أعرفک، من هذه الانفعالات النفسیة والمیول الفکریة التی تؤلّف کینونتی وتکوّن کیانی ینبجس فی قلبی ینبوع الإیمان بأنک أنت وحدک أهورا مزدا، الإله وأنک الأوحد الأقدس الخیّر الحق.
هناک المزید من الصور والملفات فی ویکیمیدیا کومنز حول: أبستاق
تصنیف: زرادشتیة

قس ترکی آذری

Avesta (awastāg, apastāk, upastākəm) – Zərdüştiliyin müqəddəs kitablar külliyyatı. Dövrümüzə tam şəkildə çatmamışdır.
Hesab edir ki, Avestanın tərkib hissələri, əsasən e.ə. 1-ci minilliyin 1-ci yarısında formalaşmağa başlamışdır. Avestanın dünyagörüşü üçün ifrat dulizm xarakterikdir. Avestaya görə dünyada həm maddi, həm də xəyali olan hər şey xeyir və ya şər başlanğıca malik olmaqla iki qismə ayrılır. İnsan bu və ya digər mövqeyi seçməkdə sərbəstdir.
Mündəricat [gizlə]
1 Tarixi
2 Öyrənilməsi tarixi
3 Avestanın məzmunu
4 İstinadlar
5 Həmçinin bax
[redaktə]Tarixi

Zərdüştilik ənənəsinə görə, "Avesta"nın əski əsrlərdə mövcud olmuş nüsxələrindən biri Makedoniyalı Aleksandr tərəfindən yandırılmışdır.
Bizə bəllidir ki, hələ e.ə. IV əsrin son rübündə yunan alimi Feopomp Makedoniyalı Aleksandrın tapşırığı ilə zərdüştilik dininin qədim kitablarını öyrənirdi. Plini [1] məlumat verir ki, zərdüştlik dininin ən yaxşı bilicilərindən biri olan Hermippin (e.ə. III əsr) sözlərinə görə, zərdüştiliyin müqəddəs kitabları özündə 2 milyondan artıq misranı ehtiva edirdi. Maraqlıdır ki, ənənəyə əsasən Sasani hökmdarı I Şapur əsli itirilmiş, lakin tərcümələrdə və xüsusilə qədim yunan dilinə (Dekartda iddia edilir ki, "Avesta"nın və ya onun ayrı-ayrı hissələrinin qədim yunan dilinə tərcüməsi vardı) tərcümədə mühafizə olunmuş "Avesta"nın kitablarını pəhləvi dilinə tərcümə etməyi əmr etmişdi. Güman etmək olar ki, məhz qədim yunan dilinə tərcümə edilmiş "Avesta" Feopomp üçün öyrənmə obyektinə çevrilmişdi. Zərdüştilik kitablarının yazılı mətnlərinin mövcudluğunu nəinki qədim yunan müəllifi Pavsaninin zərdüşt kahininin "k i t a b ı avazla o x u d u ğ u n u" yad etməsi, habelə qədim yazıçıların hələ Sokrat dövründə Zərdüştün "lokiyalarının olması haqqındakı məlumatları" da təsdiqləyir. Bəzi tədqiqatçılar Herodotun qurban verilərkən maqların teoqonik nəğmələr oxuması haqqındakı məlumatlarında da "Qat"ın – "Avesta"nın bir qisminin yazılı mətninin mövcudluğuna işarəni görürlər. Nəhayət, "Avesta"nın, ən azı onun ayrı-ayrı hissələrinin yazılı mətninin hələ Əhəmənilər hakimiyyətinə qədərki dövrdə mövcud olduğunu məntiqi səciyyəli bir hal da təsdiqləməlidir. Zənn edirik ki, yazıda maddiləşmiş "Avesta" olmasaydı, qədim yunan fəlsəfəsinə və iudaizm dininə o, çətin ki, təsir edə bilərdi.
Beləliklə, yunan müəlliflərinin hesab etdikləri kimi 2 milyon misranı özündə ehtiva edən və yaxud zərdüştilik ənənəsinin və sonralar ərəb və farsdilli müəlliflərin iddia etdikləri kimi, 12 min öküz (inək) dərisi üzərində qızıl hərflərlə yazılmış "Avesta"nın (və yaxud onun ayrı-ayrı hissələrinin) yazılı mətni Makedoniyalı Aleksandrın yaşayıb fəaliyyət göstərdiyi dövrdən xeyli əvvəl mövcud olmuşdur.
Yunan-Makedoniya işğalı zamanı məhv olmuş və bir neçə əsr ərzində daha çox şifahi surətdə saxlandığı güman olunan (əlbəttə, ola bilər ki, kitablardan ayrı-ayrı fraqmentlər də qalmışdı) məhz bu "Avesta"nı Parfiya hökmdarı Arşaki Vologez (görünür, I Vologez) bərpa etməyə cəhd göstərmişdi.
Lakin alimlərin hesab etdikləri kimi, ilkin "Avesta"dan yaddaşda heç də hər şey qala bilməzdi (bəzi tədqiqatçılar hesab edirlər ki, 350 min sözdən artıq ola bilməzdi), hər halda "Avesta"nın hifz olunmuş hissələri artıq yuxarıda xatırlandığı kimi, e.ə. I əsrdə kodifikasiya olunmuşdu.
İlk Sasani hökmdarı Ərdəşir Papağanın dövründə (225-240-cı illər) "Avesta"nı çox fəal surətdə toplamağa və bərpa etməyə başladılar. Güman etmək olar ki, Avesta IV əsrdə hələ göstərilmiş zamanadək imperiyanın dövlət əhəmiyyətli müqəddəs məkanına çevrilmiş Atropatenada ali kahin Äturpät Mahrspandan tərəfindən kanonlaşdırılmışdı.
"Avesta" sonralar da redaktələrə məruz qalmışdır. Axırıncı redaktədən sonra güclü surətdə seyrəlmiş "Avesta" 21 naskdan (kitabdan) ibarət idi. Lakin "Avesta"nın bu mətni də bizə tam şəkildə gəlib çatmamışdır. Artıq ərəblərin hakimiyyəti dövründə zərdüştiliyin müqəddəs kitabları yenidən təqiblərə məruz qaldı. Bizə məlumdur ki, ərəb işğalı dövründə digər qeyri islam ədəbiyyatı kimi, "Avesta"nın əlyazmaları da amansızcasına yandırılırdı.
Bu barədə Biruni məlumat vermişdir. Belə ki, Parfiya dövründən Sasanilərin hakimiyyəti zamanınadək olan ən azı 6-7 əsr ərzində bir çox ilahiyyətçi alimlər, kahinlər, adı məlum olmayan xeyli əməkçi nəsilləri tərəfindən bərpa olunan "Avesta" kitablarının bir qismi qayıtmaz şəkildə məhv oldu.
Kiçik Avesta əsasən bizə məlum olan Böyük Avestadan seçilmiş, zərdüştiliyə sitayiş edən şəxs üçün gündəlik həyatda zəruri olan duaların minimum məcmuəsidir. Kiçik Avestaya bəzən ənənə üzrə Yaştları da daxil edirlər. Kiçik məcmuələr və s. şəklində ayrı-ayrı "Avesta" fraqmentləri (bizə qədər gəlib çatmamış Avesta kitablarından) də qalmışdır. Mütəxəssislərin hesab etdikləri kimi, bütün bunlar Sasanilər dövründə bərpa olunmuş "Avesta"nın yalnız dörddə bir qismidir.
Sasanilər dövründə bərpa olunmuş 20 kitabın (21 kitabdan) adları və qısa məzmunu bizə IX əsrin zərdüştilik əsəri Denkartdan məlumdur. Özü də qeyd etmək lazımdır ki, bu kitabların qısa icmalı "Avesta"nın öz mətni üzrə deyil, "Avesta"nın pəhləvi dilinə tərcüməsi əsasında hazırlanmışdır. Müxtəlif "Avesta" nasklarının məzmunu başqa pəhləvi kitablarında da izah edilmişdir. Göstərmək lazımdır ki, pəhləvi kitabları mahiyyətcə bizə "Avesta"nın itirilmiş hissələri haqqında bəzi təsəvvürlər yaratmaq imkanı verən yeganə mənbədir.
Hindistan parsları, onlarda zərdüştilik dininin müqəddəs kitablarının mövcudluğu haqqında erkən məlumatlar Avropaya yalnız XVII əsrdə çatmışdır. Tezliklə Oksford kollecinin kitabxanasında (İngiltərə) "Avesta"nın Hindistandan gətirilmiş ilk əlyazmaları meydana çıxmış və tədqiqatlara başlanmışdır.
[redaktə]Öyrənilməsi tarixi

Sasanilər imperiyası ərəblər tərəfindən fəth edildikdən sonra onun mədəniyyəti tədricən aradan çıxmağa başladı. Ərəblər özləri ilə tabe etdikləri ölkələrə həmin xalqların dilinə, dininə və mədəniyyətinə zidd olan mədəniyyət də gətirmişdilər. Həmçinin ərəblər Sasanilər dövləti ərazisində Atəşpərəstlik dini ənənələrinə və ədəbiyyatına qarşı ciddi mübarizəyə başladılar. Onlar tarixi və dini kitabları yandırır, atəşpərəstlərə divan tuturdular. Lakin əhalinin bir qismi belə bir mürəkkəb şəraitdə də öz köhnə dini əqidələrini və mədəniyyətlərini qoruyub saxlayırdılar. Belə bir çətin dövrdə, yəni 760-cı ildə Ruzbeh Dadviyanın oğlu Abdulla ibn Mütəffə (o, zahirən müsəlman olsa da əslində atəşpərəst idi) Avestanı ərəb dilinə tərcümə edir.
Avesta ərəb dilinə tərcümə edildikdən sonra bir sıra ərəb və İran tarixçiləri öz əsərlərində Avesta, Zərdüşt, onun dini ayinləri və habelə Avestanın meydana çıxması haqqında fikir söyləməyə başladılar.
İbrahim Purdavudun göstərdiyinə görə bir sıra alimlər səhvən Avestanı İbrahimin Süheyf əsəri hesab edirdilər.O yazır: "Ərəblər İranı işğal edərək Sasani ailələrini Mədinə bazarında qul kimi satmış, atəşpərəstliyi isə zorla məhv etmişdilər. Elm və mədəniyyətin inkişafının qarşısını həmişəlik almaq mümkün olmadığına görə onların bu qəddarlığı uzun müddət davan etmədi. Çox keçmədən orta əsr tarixçiləri öz əsərlərində yeri gəldikcə Avesta və Zərdüşt haqqında mülahizələr yürütməyə başladılar. Lakin Avestanın ayrıca tədqiq edilməsi ilə məşğul olunmurdu. XVIII əsrdən etibarən isə bir sıra Avropa və Asiya şərqşünasları avestaşünaslıqla məşğul olmağa başladılar."
Avropalılardan ilk dəfə Fransa alimi Abraham Hiatsint Anketil-Düperron Avestanı fransız dilinə tərcümə etmişdir. O, 1755-ci ildə on ay Hindistanı gəzdikdən sonra 1760-cı ilədək Sort şəhərində yaşayır. Həmin şəhərdə Cəmasb adlı bir şəxs pəhləvi dilini ona öyrədir. 1771-ci ildə tərcümə etdiyi Avestanı Parisdə nəşr etdirir.
1883-cü ildə E.Bürnuf Yəsnanı tərcümə etməklə bərabər,eyni zamanda onun şərhini də yazır.
Beləliklə bu vaxtdan etibarən Avropada avestaşünaslıq elmi getdikcə inkişaf edərək özünəməxsus yer tutur. Nəhayət 1905-ci ildə Bartolomey tərəfindən Qatlar tərcümə edilərək nəşr etdirilir. Məlum olduğu kimi Qatlar Avestanın ən qədim hissəsi olmaqla yanaşı, həm də öz lüğət tərkibinə görə onun ən mürəkkəb və çətin bölməsidir. Bütün mütəxəssislər qeyd edirlər ki, Bartolomey bu işin öhdəsindən yaxşı gəlmişdi. Həmin tərcümə haqqında Fransa şərqşünası A.Maye belə yazır: "Qatların tərcüməsi həqiqətən də kamil və düzgün tərcümədir. Bu tərcümə ardıcıllığına və lüğət fondunun zənginliyinə görə başqa tərcümələrdən fərqlənir. Lakin Bartolomey tərəfindən Qatlarda mövcud olmuş bir sıra sözlərin, o cümlədən mürəkkəb söz tərkiblərinin düzgün izah edilməməsi tərcümənin qüsuru kimi qeyd edilməlidir."
Ümumiyyətlə Avropa alimlərindən B.Rask, F.Şpeygel, N.L.Vesterqard, F.Vindişman, F.Maks Müller, L.Darmesteter, L.N.Meye, F.V.Vest, F.Volf, A.Kristensen və başqaları avestaşünaslığa dair bir sıra tədqiqat əsərləri yazmış, yaxud Avestanı və ya onun hissələrini tərcümə etmişlər.
İran tarixçiləri və ədəbiyyatşünasları da (Avropa şərqşünaslarından sonra) XX əsrin I yarısından etibarən avestaşünaslıqla məşğul olub, bu sahədə bir sıra tədqiqat əsərləri yazmağa başlamışlar. Lakin İran alimləri tərəfindən yazılmış əsərlərin böyük bir qismi, Avropa alimlərinin təkrarından ibarətdir.
İran tədqiqatçılarından H.Tağızadə, Ə.Kəsrəvi, İ.Purdavud, S.Nəfisi, M.Müin, Ə.Hikmət, M.Müqəddəm, S.Kəyani, Ə.Zərrinkub, Z.Səfv və başqaları avestaşünaslığa dair bir sıra əsərlər yazmışlar.
Azərbaycan türklərinin ən görkəmli nümayəndələrindən biri olan Məhəmmədəli Tərbiyət (Təbrizi) də həyatını öz xalqının iftixarlı tarixi və yüksək mədəniyyətinin işıqlandırılmasına həsr etmişdir. O, 1941-ci ildə Berlində keçirilən şərqşünasların beynəlxalq konfransında çıxış edərək Zərdüştün həyatı və əsərləri haqqında məruzə etmişdir.
M.Tərbiyət Danişməndane-Azərbaycan adlı əsərində yazır: "Avestann ən qədim hissələrinin müəllifi, məzdəizmin banisi və Azərbaycanın ən görkəli şəxsiyyətlərindən biri olan Zərdüşt haqqında Şərq, habelə Qərb alimləri bir sıra məqalələr çap etdirmişlər. Fransalı Darmesterin izahları, ABŞ alimi Ceksonun nəfis məcmuəsi, Purdavud Gilaninin Avesta və Zərdüşt haqqında dərin tədqiqatı müəyyən qədər onların fikirlərinin rəmzidir."
Əbureyhan Büruni "Əl-asarül və əl-qrunül xaliyyə" əsərində yazır: "...ondan sonra, Mənuçöhr şahın nəslindən, zadəgan,əyan və maqların ailəsindən olan azərbaycanlı Spitmanın oğlu Zərdüşt gəldi (zühur etdi). Bu hadisə Viştaspın hakimiyyətindən otuz il keçəndən sonrakı dövrə təsadüf edir. Onun əynində sağ və sol tərəfi açıq olan çuxa var idi. Kəməri xurma lifi ilə (kiçik xaç şəklində) bağlanmışdı, rəngli yun duvağı (niqabı) var idi, öz yanında olan köhnə lövhəni sinəsinə yapışdımışdı. Muqların fikrincə o, (Zərdüşt) günorta çağı Bəlxdə olan şah qəsrinin eyvanından nazil olmuşdur. Viştasp isə günorta istirahətindən sonra Zərdüştün yanına gəlmiş və məzdəizmi qəbul etmişdir."
Məhəmmədəli Tərbiyət orta əsr mənbələrinə əsaslanaraq Zərdüştün Azərbaycanda anadan olmasını və habelə Avestanın Azərbaycanda yaradıldığını iddia edir.
Avestanın İran tədqiqatçıları içərisində Seyid Həsən Tağızadənin elmi əsərləri məziyyətinə görə başqalarından fərqlənir. Onun bir sıra elmi tədqiqat əsərləri dünyanın müxtəlif dillərinə tərcümə edilmişdir. H.Tağızadə həm də ingilis və alman dillərində yazılmış iyirmiyə yaxın əsərin müəllifidir. O, yazır: "Mənbələrdə olduğu kimi, Şahpur Zuləktafın hakimiyyətinin son dövrlərində atəşpərəstlərdən bir dəstə məzdəizmdən üz döndərmişdir. Bu zaman Azərbad Mar-Spəndan adlı bir nəfər çətin sınaqlardan sonra möbidane möbid silkinə qəbul edilmişdi. Tədqiqatçılar görə bizə gəlib çatan Avesta məhz bu şəxs tərəfindən toplanıb təkmilləşdirilmişdir."
H.Tağızadənin göstərdiyinə görə Avestanın bir nüsxəsi III Daranın xəzinəsində saxlanılırdı. Həmin nüsxə qızıl suyu ilə 12.000 öküz dərisi üzərində yazılmışdı. [2]
Məlum olduğu kimi İskəndər III Daranı məğlub etdikdən sonra onun Təxte-Cəmşiddə olan sarayını yandırmışdı. H.Tağızadə göstərir ki, o dövrdən etibarən Avestanın 30 bölməsindən ancaq 12-si qalmışdır.
H.Tağızadə yazır: "Zərdüştilərin (atəşpərəstlərin), xüsusən Dinkornun rəvayətinə görə, "Sasani Avestası" adı ilə məşhur olan ilk əsas mənbə I Şapurun dövründə toplanmışdır."
Tədqiqatçılar Sasanilərin son dövrü və ondan azı üç əsr sonra mövcud olan zərdüştülərin müqəddəs kitabı Avestanı aşağıdakı dövrlərə bölürlər:
Zərdüşt dövründən əvvəlki mənbələrə aid olan hissələr (Yəştlərin bəziləri)
Zərdüştün özünə xas olan bölmə
Şifahi rəvayətlər əsasında I Balaş tərəfindən toplanılmış hissə
Sasanilərin dövründə rəvayətlər əsasında toplanmış hissə
A.Kristensen Avestanın toplanmasını belə izah etmişdir: "XXXXXVI və X yeştlərin 6-37-ci bəndləri eramızdan əvvəl 147-ci ildə, parfiyalılar dövründə, IX yəşt isə eramızın I əsrində, nəhayət, XVI yəşt parfiyalılar dövründə və yaxud sonralar tərtib edilmişdir."
M.Müin A.Kristensenə əlavə edərək Qatların, habelə Yəsnanın IV fəslini eramızdan əvvəl XI-VI əsrlərə (Əhəmənilərdən əvvəl Zərdüştün zühur etdiyi dövrə), Xurda Avestanı isə II Şapurun (309-379) dövrünə aid etmişdir.
A.A.Feryman tərəfindən bünövrəsi qoyulmuş İran ədəbiyyatı və dilçiliyi, habelə V.V.Struvenin rəhbərliyi ilə yaradılmış tarixçilərin qədim Şərq xalqlarının tarixini öyrənmək məktəbləri Avestanın tədqiqində böyük işlər görmüşlər. SSRİ tarixşünaslığında ilk dəfə olaraq 1940-cı ilin ortalarından etibarən V.V.Struvenin Avesta və qədim İran yazıları haqqında əsərləri çıxmağa başladı. M.M.Dyakonov, Y.E.Bertles, A.B.Makovelski, İ.M.Dyakonov və başqaları Avestanın elmi təhlilini vermişlər. Ümumilikdə isə bütün SSRİ alimləri Avestanın vətənini İranın Şərqi hesab edirlər.
Dini kitab olan Avestanın yenidən toplanmasına I Ərdəşirin göstərişi ilə möbidane möbid Tanser başlamış və bu, I Şapurun dövründə başa çatdırılmışdır. Sasanilərin ideoloji, qanun məcmuəsi olan bu kitab 21 nəskdən (fəsildən) ibarət olub, həm də əsas Avesta sayılır. Bu kitaba II Şapurun dövründə (309-379) möbidane möbid Azərbad tərəfindən müxtəlif şərhlər əlavə edilərək daha da təkmilləşdirilmişdir. Daha sonra Xosrovun (590-628) hakimiyyəti dövründə də bu kitaba yeni əlavələr və şərhlər yazılmışdır. Dinkordun dediyinə görə zərdüştilərin müqəddəs kitabının mətni I Şapurun dövründə toplanıb başa çatdırılmışdır. Belə ki, Şapurun göstərişi ilə Hindistan, Yunanıstan və başqa yerlərdə mövcud olub, dinə aid olmayan astronomiya, tibb, riyaziyyat və fəlsəfəyə aid pərakəndə məlumatlar toplanıb Avestaya əlavə edilmişdir.
İranlı astronom Fəzl ibn Nobəxtin (VIII əsrin sonu-IX əsrin əvvəlləri) yazdığına görə Ərdəşir, daha sonralar oğlu Şapurun dövründə dövrün materiallarından istifadə edilərək Avestaya bir sıra tibb, riyaziyyat, coğrafiya, fəlsəfə və astronomiyaya aid əlavələr edilmişdir.


Avestanın ən qədim hissələrinin müəllifi – Zərdüşt peyğəmbər
İ.Purdavuda görə Avestanın əsas hissəsini təşkil edən qatlar eyni zamanda antik ədəbiyyat nümunəsidir. Bu barədə müəllif yazır: "Zərdüşt elə bir peyğəmbərdir ki, Hind-Avropa qrupu tayfaları arasında ilk dəfə təkallahlılığı təbliğ etməyə başlamışdır."
İ.Purdavud Zərdüştiliyin çox qədim bir din olduğunu və bir sıra səbəblərə görə onun nə vaxt və harada yaranmasını müəyyən etmənin çətin olduğunu qeyd edir. Makedoniyalı İskəndərin istilası, Selevkilərin dövründə yunan mədəniyyətinin Şərqdə yayılması şəraitində milli mədəniyyətin qorunub saxlanılması bir o qədər də asan iş deyildi. O, yazır: "Makedoniyalı İskəndər Əhəmənilər sülaləsini darmadağın etdikdən sonra Avestanın yandırılması haqqında əmr verdi. Bir sözlə demək olar ki, məzdəizm yalnız Sasanilərin hakimiyyət başına gəlməsi ilə güclənə bildi. Bu dövrdən etibarən dağınıq məlumatların toplanması başlanılır. Təəssüf ki, çox keçmədən Azərbaycan ərəb hücumlarına məruz qalır və öz dövrünün ən zəngin mədəniyyətlərindən biri olan Azərbaycan xalqının da mədəniyyəti dağıdılır."
İ.Purdavuda görə Zərdüştün doğulduğu yer də mübahisəlidir. Bəzi tarixçilər onun Bəlxdə, müasir zərdüştilər isə Azərbaycanda (Güney Azərbaycanda) doğulduğunu iddia edirlər. Lakin əksər tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, Zərdüştün Azərbaycanda doğulması fərziyyəsi bütün fərziyələrdən daha güclü və inandırıcıdır. İ.Purdavud yazır: "Zərdüşt yunan mənbələrində Qazaka, ərəblərdə Cənzə, müasir dövrdə isə Təxti Süleyman adlanan yerdə doğulmuşdur. Elə bu səbəbə görə də Urmiya gölünün suyu həmin dövrdə müqəddəs hesab edilirdi. Qazaka atəşgahları içərisində Azərgüşnasp məbədi daha məşur idi."
Orta əsr müəlliflərindən İbn Xordadbeh, Bələzuri, Məsudi, Həmzə İsfahani, Yaqut Həməvi, Həmdullah Qəzvini, Əbülfəda, Əl Büruni və başqaları Zərdüştün Azərbaycanda doğulduğunu qeyd edirlər.
İran tarixçilərindən Əhməd Kəsrəvi (Təbrizi) bir sıra əsərlərində Avestanın Şimal dilində yaranması və Zərdüştün Azərbaycanda doğulmasını iddia edir. Bu haqqda o yazır: "Avestanın dilini müqayisə etdikdən sonra Şimalın (Azərbaycanın) əlamətlərini aydın görürük. Ona görə də biz onun Şimal dilində yazıldığını söyləyirik."
Bundan başqa Ə.Kəsrəvi pəhləvi dilində yazılmış "Ədibat kare-zriran" və "Dirəxtə asurik" əsərlərinin də Azərbaycanda yazıldığını iddia edir.
Antik İrandan yazılı halda iki yadigar qalmışdır. Onlardan biri İranın Cənub-Qərb dilində yazılmış mixi yazılar, digəri isə əksər mütəxəssislərin qeyd etdiyi kimi Şimal-Qərb dilində yazılmış Avestadır. Birinci soldan sağa, ikinci isə sağdan sola yazılmışdır. Dağlarda qaya və qədim tikintidə istifadə olunmuş daşlar üstündə 400-dən artıq söz həkk edilmişdir. Daranın əmri ilə (eramızdan əvvəl 520-ci il) Bisütun qayasında yazılmış yazılarda (Bisütun yazıları) onun ölkələri fəth etməsindən bəhs olunur. Burada sonuncu sətirlər Ərdəşirin əmri ilə eramızdan əvvəl 350-ci ildə yazılmışdır. Lakin Avesta gön və kağız üzərində yazıldığından düşməndən yaxa qurtara bilməmişdir. Düşmən qüvvələrinin Avestanı aradan aparmaq cəhdlərinə baxmayaraq ondan dövrümüzə qədər 83000 söz qalmışdır.
Müqəddəs kitab olan Avesta qədim İran, Azərbaycan , Orta Asiya eləcə də Yaxın Şərq haqqında məlumat verən ən gözəl kitabdır. Avesta brahmanların Riqvida və yəhudilərin Tövratından sonra dünyada ən qədim kitablardan biridir. Avesta tunc dövrünə məxsusdur. Ona görə ki, Avestada müharibələrdə tunc alətlərdən istifadə edildiyi halda dəmirin adı da çəkilmir. Hollandiya şərqşünası Tilin göstərdiyinə görə Avestanın dövrünü eramızdan əvvəl VIII əsrdən əvvəl hesab etmək olmaz. Lakin Qatların dil və üslubundan aydın olur ki, onlar Avestadan bir neçə yüz il əvvələ aiddir. İ.Purdavud qeyd edir ki, Qatlarda Allahın adı Məzda-Ahura formasında göstərilir. Lakin zaman keçdikcə bunların ikisinin birləşməsindən Ahuraməzda adı yaranmışdır.
Abdulla Fazili qeyd edir ki, mənbələrdə Avestanın adı müxtəlif cür çəkilir. O cümlədən Avesta, Əbesta, Esta, Vesta, Əfesta, Əvesta, ən çox işlənən forması isə Avestadır. Pəhləvi dilində bu söz Apastaq və ya Ostaq şəklində işlədilir.
Oppertə görə Bisütun qayasında mövcud olan mixi yazılarda bu söz Abistam formasında verilir. İ.Purdavud andrasa istinad edərək qeyd edir ki, Avesta və yaxud Ostaq sözü pəhləvi dilindəki Opesta sözündən əmələ gəlmişdir. Bu sözün mənasına gəldikdə, əsas, bünövrə deməkdir.
Bartolomey və Visbex bu sözün sığınaq və kömək mənasında işlədilməsini göstərmişlər. Avestaya Şapurun dövründə bir sıra əlavələr edildikdən sonra o, Zənd-Avesta adlanmağa başladı. Zənd sözü Avestanın şərhi anlamındadır. Bu söz Avestaya Sasanilərin dövründə əlavə edilmişdir.
Avestanın ən qədim əlyazması hazırda Kopenhagendə saxlanılmaqdadır. 1325-ci ildə yazılmış bu nüsxəni məşhur şərqşünas Vesterqart özü ilə İrandan Danimarkaya aparmışdır. Müəllifin fikrincə, Avestanın bəziləri İranın Şərqinə, bəziləri isə onun Şimal-Qərbinə aid edirlər. Lakin sonralar Avesta ilə Əhəmənilərin mixi yazıları müqayisə edildikdə onun dilinin İranın Cənub-Qərbinə aid olması aşkara çıxarıldı.
Roma tarixçisi Plini Avestanın iki milyon sətir şerdən ibarət olduğunu qeyd edir. Mütəxəssislər isə bu rəqəmin həddindən artıq şişirdildiyini qeyd edirlər. Belə ki, Məsudi Avestanın 10 min sətir, Təbəri isə 12 min sətir şerdən ibarət olmasını qeyd edir. Şahnamədə isə Avestanın 1200 fəslinin qızıl lövhə üzərində yazılması qeyd olunur. Araşdırmaçılar qeyd edirlər ki, bu rəqəmlər həddindən artıq şişirdilmiş olsa da Avestanın şöhrətini göstərir. Həqiqətdə isə Sasanilər dövründə toplanmış Avesta 348 fəsildən ibarət olmuşdur.
[redaktə]Avestanın məzmunu

İ.Purdavudun yazdığına görə Avesta, o cümlədən qatların məzmunu xoşniyyət, xeyirxalıq və bunlara əməl etməkdən ibarətdir.
Qatlarda deyilir: "Biz o şəxsə hörmət edirik ki,o,birinci dəfə Zərdüştün beş duasını müqəddəs sayıb onu oxusun."
Bu ideologiya məzdəizmi qəbul edənlərin əlində Əhrimənə qarşı mübarizədə ən gözəl silahdır. Onlara görə dünyada xeyir ilə şər mövcuddur. Xeyiri seçmək və şərə qrşı mübarizə aparmaq hər bir fərdin şərəfli borcu olmalıdır. Zərdüştə görə bu şüar insanları müdafiə etməli və axirətdə hesabat vaxtı isə onlara bəraət qazandırmalıdır.
Dinkorda görə böyük hökmdar Ərədşir Avestanın toplanmasını herbdane-herbud Tanserə tapşırdı. Tanser həmin dövrün ən görkəmli alimlərindən biri idi. Bu haqqda Məsudi deyir: "O, asılı dövlətlər sisteminin əmirlərindən biri, atası isə fars hakimi idi. Lakin Tanser zahidliyi və pəhrizkarlığı üstün tutaraq, hakimiyyətdən əl çəkdi."
Qeyd edilməlidir ki, İ.Purdavud bütün əsərlərində birmənalı olaraq Avestanın Şimal-Qərb dilində (sonralar Atropaten dili adlanan atropatenlilərin dilinin qədim türk dilinə yaxın olması lakin fars dillərinin təsirinə məruz qalması sübut edilmişdir) yazıldığını iddia edir. Lakin bir çox alimlər onun bu barədə gətirdiyi faktları qənaətbəxş hesab etmirlər. İqrar Əliyevin fikrincə Avestanı nə İranın Şərqinə, nə də Qərbinə aid etmək düzgün deyildir. Çünki, Avestanı İranda yaşayan bütün millətlərin ortaq mədəniyyəti kimi qəbul etmək daha məqsədəuyğundur.
İ.Purdavud tərəfindən 1928-ci ildə Bombeydə çapa hazırlanmış Xurda-Avesta da mühüm elmi əhəmiyyətə malikdir.
Abdulla Fazili qeyd edir ki, tarixşünaslıq sahəsində Avestanın dini mahiyyət daşımasına baxmayaraq onu bir sıra qədim xalqların, o cümlədən Azərbaycan xalqının mədəniyyəti, adət və ənənəsi, tarix və coğrafiyaşünaslığını özündə əks etdirən yeganə külliyatı adlandırmaq olar.
İran ədəbiyyatçılarından Məhəmməd Müin də bir sıra əsərlərini avestaşünaslığa həsr etmişdir. M.Müin odun əhəmiyyətini qeyd etdikdən sonra belə bir nəticəyə gəlir ki: "Arilər oda başqa tayfalardan daha artıq hörmət edirdilər. Ümumiyyətlə, mənbələrin göstərdiyinə görə, od müxtəlif dini əqidələrə malik olan insanların həyatında da mühüm rol oynamışdır." İranın geniş ərazilərində və Güney Azərbaycan ərazisində yaşayan Azərbaycan türklərinin də həyatında od mühüm yer tutsa da onlar arasında daha çox Tanrıçılıq yayılmışdı.

Oda sitayiş bölməsi, məhz Azər tanrısına sitayişə həsr olunmuşdur. Avestada Azər Məzdanın oğlu kimi verilmişdir. "Zamyad yəşt"in 46-50-ci bölmələrində Azər tanrısı Ajidihakın rəqibi sayılır: Spitmanın isə Azəri Ajidihaka qarşı qoymasında məqsədi şahlığa nail olmasıdır. "Fərvərdin yəşt"in 77-78-ci bölmələrində göstərildiyinə görə Əhrimən (şər) xeyirə (əşa) qarşı qiyam etdikdə, Homan və Azər birləşərək onu məğlub etmişlər.
Avestanın dili haqqında M.Müin yazır: "Sasani dövründə tərirb edilib,bizə gəlib çatan Avestanın məzmunu Zərdüştün dini ayinlərinin külliyyatından ibarətdir. Avestanın yazıldığı dil isə Avesta dili adı ilə məşhurdur."
İlkin Avestanın yazıldığı dil Sasanilər, habelə Parfiya dövründə artıq işlənmirdi. Dilçilərin tədqiqatına görə Avestanın dili İran dilləri qrupuna daxildir. M.Müin Avestanın dilini Bəlx, Midiya və Skif dili adlandıranların nəzəriyyələrini rədd edir və onu Avesta dili adlandırır. Sonrakı tədqiqatlar M.Müinin bu münasibətinin haqlı olduğunu sübut etdi. Belə ki ,aparılan kompleks tədqiqatlar nəticəsində Midiya dili (madayların dili) və skif dilinin qədim türk dillərindən olması və madayların və skiflərin dəqim türk etnosları olmasını sübut etdi.
M.Müin Avestanın dövrü haqqında bildirir ki, Avestanın qədim dövrünü düzgün təyin etmək üçün Zərdüştün yaşadığı dövrü düzgün müəyyənləşdirmək lazımdır. Lakin Zərdüştün dövrü dəqiq müəyyənləşdirilmədiyinə görə Avestanın da dövrü dumanlıdır. O,yazır: "Avestanın dövrünü təqribən eramızdan əvvəl VII əsr (660-cı il) götürmüş olsaq, belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, bu kitab hindlilərin Riqvida və yəhudilərin Tövratından sonra dünyanın ən qədim kitablarından biridir."
M.Müin Bartolomeyə istinad edərək göstərir: "Qatların dili, onda olan dövrün izləri bir daha sübut edir ki, Avesta ilə Riqvidanın yazılmış olduğu dövr arasında o qədər də fasilə olmamışdır. İkinci bir tərəfdən qatların dili və üslubu da onun qədim olduğunu göstərən əsas faktdır. Lakin bu heç də o demək deyil ki, Avestann digər hissələri qədim dövrün abidələri deyil."
Avestada dəfələrlə madayların adı çəkilsə də farsların adına təsadüf edilmir. Avestada İran ölkəsi Ariya adlandırılır. Ariya ölkəsi yalnız Hörmüz körfəzi (Fars körfəzi) ətrafı ərazini əhatə edirdi və arilər (irandillilər) də yalnız bu ərazidə yaşayırdılar. Onların məskun olduğu yerlərdən Şimalda isə Azərbaycan türklərinin ulu əcdadları olan müxtəlif türk mənşəli etnoslar yaşayırdılar. Arilər həmin dövrdə mübadilə (dəyişmə) üsulu ilə ticarət edir,hələ də sikkə pulun nə olduğunu bilmirdilər. Bununla bərabər onlar yerli əhalinin mədəniyyətini və adət-ənənələrini mənmsəməyə çalışrdılar. Arilərdə odu müdafiə edənlərin (atrobanların) haqqı isə natural şəkildə ödənilirdi.
Avestanın bizə gəlib çatmış hissələri aşağıdakılardan ibarətdir:
Getha (Qatlar)
Yəsna
Vidivdad (Vəndidad)
Yəşt
Xurda Avesta
Məzdəizmin banisi Zərdüşt ilk dəfə öz ideologiyasını və onun qayda-qanunlarını şer formasında təriqətçilərin və müridləri arasında yayaraq onları təbliğ etməyə başlamışdır.Öz növbəsində təriqətçilər və habelə şagirdlər də onun nəğmə və dualarına oxşar dualar və nəğmələr hazırlamışlar.
Nə qədər dini xarakter daşısa da Avesta Azərbaycan eləcə də bir çox Şər ölkələrinin qədim tarixi haqqında ən mühüm tarixi mənbələrdən biri, nəhəng ədəbi abidədir.
[redaktə]İstinadlar

↑ PLini, XXX, 2
↑ Şifaqi xalq ədəbiyyatı (Folklor)
[redaktə]Həmçinin bax

Zərdüşt
Zərdüştilik
Atəşpərəstlik
Azərgüşnasp məbədi
Kateqoriyalar: ZərdüştilikAtəşpərəstlikDini kitablarAvesta

قس کوردی

ئەوێستا یان ئەڤێستا یان ئاڤێستا کۆمەڵەیەک دەقی ئایینیە کە بە زمانی ئەوێستایی نووسراوە و بۆ زەردەشتییەکان پیرۆزە.
[دەستکاری]خوێندنەوەی زۆرتر

ئەوێستا، نامەی مینەوی زەردەشت - مەتنی فارسی: جەلیل دوستخواھ، وەرگێڕی بۆ کوردی: عومەر فارووقی - بڵاوکراوەی ئاراس، ھەولێر ٢٠٠٢
[دەستکاری]گرێدەری دەرەکی

دەقی ئەوێستا

قس عبری

האווסטה (בפרסית: اوستا) הוא הספר הקדוש של הדת הזורואסטרית, המאגד בתוכו את כתביה הקדושים אשר נכתבו בשפה האווסטית.
תוכן עניינים [הצגה]
[עריכה]אטימולוגיה

האטימולוגיה של המונח "אווסטה" אינה ברורה; ככל הנראה פירוש המילה "לשבח" או "להלל" (ולפיכך בתרגום מדויק של האווסטה יהיה "השבח").
[עריכה]היסטוריה

[עריכה]גיל הכתובים
כתובי האווסטה, שנכתבו בשפה האווסטית נאספו לאורך מאות שנים עד אשר קובצו לספר אחד. מבין כתובי האווסטה, בולט במיוחד הכתוב העוסק במזמורים, שהאמונה הזורואסטרית מייחסת את כתיבתם לנביאה ומייסדה - זרתוסטרא, אותם מזמורים נקראים בשפה האווסטית - גאת'ות, שלפי חקר הבלשנות מתוארכת כתיבתם למאה ה-10 לפנה"ס בקירוב. הכתובים הפולחנים של ה-יסנה, שמכילים בין השאר את הגאת'ות, כתובה בחלקה באווסטית קדומה ובחלקה באווסטית מאוחרת.
[עריכה]העברה מדור לדור
רווחת דעה כי כתובי האווסטה הועברו מדור לדור בעל פה לפני שהועלו על כתב, לעומת זאת הספר של ארדה ויראף, שחובר במאה ה-3 או במאה ה-4 לספירה, תחת שלטון האימפריה הסאסנידית, מציע שהגאת'ות ומספר מסוים של כתובים מן האווסטה שאוגדו לתוכה, אוכסנו קודם לכן בספריית הארמון של מלכי האימפריה האח'מינידית (559 לפנה"ס – 330 לפנה"ס), שנשרף על ידי חייליו של אלכסנדר מוקדון, אולם אין מסמכים המעידים על העברה זו או אחרת, שכן במידה והיו מסמכים המאשרים אחת מן הטענות, נכון להיום הם אבדו.
לעומת זאת, ראסמוס כריסטיאן ראסק הסיק, שהכתובים חייבים להיות שרידיו של מקור ספרותי גדול, בדיוק כפי שהציע פליניוס הזקן בספרו "תולדות הטבע" בו הוא מתאר את הרמיפוס מסמירנה "מפרש שני מיליוני מזמורים ופסוקים של זרתוסטרא" במאה ה-3 לפנה"ס. גם פיטר קלארק בספרו על הדת הזורואסטרית מציע כי הגאת'ות וכתובי ה-יסנה הקדומים יותר לא יכלו לשמור על איכותם מבחינה לשונית, אם העברתם התבצעה בעל פה ולא בכתב.
[עריכה]עיבוד מאוחר
לפי הדנקרד, יצירה דתית למחצה שנכתבה בסביבות המאה ה-9 לספירה, המלך וולגאש (ככל הנראה הכוונה למלך הפרתי וולוגסס הרביעי 191-147~ לספירה) ניסה לקבץ ולאגד את הכתבים הקדושים, אבל תוצאות המשימה הזאת, אם התרחשה לא שרדה את מהמורות הזמן.
במאה ה-3 לספירה, השליט הסאסנידי, ארדשיר הראשון (מלך מ-226 עד 241 לספירה) ציווה על הכהן הגדול של טונסר (או טנסאר) לאסוף ולאגד את הכתבים הקדושים לספר. הדנקרד, מספר לנו כי ניסיונו של הכהן הגדול של טונסאר הניבה העתק בעל עשרים ואחד ספרים, שנקראים נאסקס, המחולקים אף הם ל-348 פרקים, המונים כ-3.5 מיליוני מילים. כמו כן, נעשה עיבוד נוסף ואחרון תחת חסותו של השליט שָ‏‏פּ‏וּ‏ר השני (מלך מ-309 עד 379 לספירה).
האווסטה, כפי שהיא מוכרת לנו כיום, מייצגת את אותם חלקי כתובים שנעזרים בהם לטקסי הפולחן, ולפיכך הם שרדו ונשתמרו בזכרונותיהם של הכהנים, וכעת כשהאווסטה מכילה את כל התכנים הפולחניים בשפה האווסטית, היא יכולה להכיל תכנים שלא נערכו בעשרים ואחד ספרי הנאסקס כלל. באותה משמעות, האווסטה הנוכחית היא ספר תפילה מאשר תורה, כי שארית עשרים ואחד ספרי הנאסקס נאבדו ונעלמו עם נפילתה של האימפרה הסאסנידית והכיבוש המוסלמי בפרס, שהביא את האמונה המוסלמית לאזור ודחק את האמונה הזורואסטרית לשוליים. אבל, ישנן מספר יצירות משניות בלשון הפלהבית המתיימרות לכלול בתוכן קטעים או רשימות תכנים של הספרים האבודים (שכאמור נאבדו ונעלמו קודם לניסוחה של האווסטה).
[עריכה]האסכולה האירופאית
הכתובים נהיו נגישים למלומדים האירופאים בתקופה די מאוחרת. אברהם הייניקן אנקטיל דופן, נסע לטייל בהודו ב-1775, וגילה את הכתובים בקהילות פארסיות, הוא פרסם את התרגום הצרפתי לכתובים ב-1771, המבוסס על התרגום הפרסי המודרני שסיפק לו אחד מכהני הקהילות הפארסיות.
מספר כתבי יד של האווסטה נאספו על ידי ראסמוס כריסטיאן ראסק בביקורו בבומביי (מומביי של היום) ב-1820, וזו הייתה ההבחנה שלו, שהראתה כי השפה האווסטית נשתמרה דרך כתובים שמקורם ככל הנראה ממקור ספרותי גדול שאחסן בתוכו כתבי קודש. צריך לציין, כי אוסף כתבי היד שאסף ראסק שמורים כעת בספריה של אוניברסיטת קופנהגן. כמות נוספת של כתובים שמורה במקומות כמו בית מזרח הודו והמוזיאון הבריטי בלונדון, הספרייה הבודליינית באוקספורד וכן במספר ספריות של אוניברסטאות שונות בפריס.
[עריכה]הזנד
המילה זֶנד או זָנד פירושה המילולי הוא "ביאור, פירוש, תרגום", והיא מתייחסת לפירושים בעלי משמעות אחרת(פרפרזה) בשפה הפרסית התיכונה (ראה פאזנד ופהלבית) על הספרים בשפה האווסטית, פירושים אלו ניתן להשוות במידה מסוימת לתרגומים של היהדות (כמו תרגום אונקלוס לתורה), הפירושים לאווסטה, שמתוארכים מן המאה ה-3 למאה ה-10 לספירה, לא היו מיועדים לשמש ככתבים תאולוגים בעצמם אלא לשמש כהדרכה דתית לציבור, שלא דובר את השפה האווסטית. בניגוד, לכתובי האווסטה, שעקב קדושתם הרבה נכתבו וסופרו אך ורק בשפה האווסטית, שנחשבה שפה קדושה (בדיוק כמו העברית בקרב היהדות והערבית בקרב האסלאם).
כתבי היד של האווסטה מתקיימים בשתי צורות, הראשונה היא ה"אווסטה-או-זָנד" (או "זָנד-אי-אווסטה"), שכתובי האווסטה הקדושים כתובים יחד עם הזָנד, והאחרונה היא ה"וֶנדידאד סאדֶה", שבה היַסנה, ה-ויספֶראד והוֶנדידאד נמצאות.
השימוש במונח "זֶנד-אווסטה" בהתייחסות לאווסטה הוא בגדול אי הבנה של הביטוי " זָנד-אי-אווסטה". טעות נפוצה ונוספת הקשורה בשימוש במילה זֶנד היא שקוראים לכלל השפה האווסטית או הכתובים האווסטית על שמה. ב-1759, דיווח אברהם הייניקן אנקטיל דופן כי סופר לו שהמילה זֶנד הייתה שם של השפה של הכתובים הקדומים של האווסטה. בדיונו השלישי, שפורסם ב-1798, מציין סר וויליאם ג'ונס שיחה עם כהן הודי, שסיפר לו כי הכתובים נקראים זֶנד, והשפה נקראת אווסטה, גם זו שגיאה שנובעת מתוצאות של אי הבנת המונח "פאזנד", שלמעשה מתייחס לשימוש של האלפבית האווסטי בכתיבת הזנד וכתובים שונים השפה הפרסית התיכונה, כביטוי פירושו "בתוך הזנד".
הבלבול בין המונחים השונים הפך להיות מקיף באסכולה האירופאית וכמעט לא ניתן לשנותו, והזנד-אווסטה, על אף היותה שם מוטעה ושגוי, נמצאת עדיין לפעמיים בשימוש כדי לציין את הכתובים הקדומים.
[עריכה]מבנה ותוכן

בצורתה הנוכחית, האווסטה היא אוסף של מקורות שונים וחלקיה השונים מתוארכים לתקופות שונות המתחלפות בהיקף רחב וטבעי, רק כתובים בשפה האווסטית נחשבים חלק מן האווסטה.
ישנו דמיון לשוני ותרבותי בין כתבי האווסטה לבין כתבי הריג ודה, ההנחה לכך היא שמטרתו לשקף את האמונות המושתפות והעממיות של הזמנים הפרוטו-הינדו-איראנים, עם הפרשים והבדלים שאז הנחתם הבסיסית הייתה לשקף התפתחות עצמאית שהתרחשה אחרי ההתפצלות הפרה-היסטורית של שתי התרבויות (אחת נדדה לאזור אירופה והשנייה לאזור הודו-פרס).
לפי הדנקארד, עשרים ואחד ספרי הנאסקס משקפים את המבנה של תפילת "אהונה ואיריה" בעלת עשרים ואחת מילים: כל אחת משלוש שורות התפילה מכילה שבע מילים, ובהתאמה גם הנאסקס מחולקים לשלוש קבוצות, של שבעה כרכים כל אחד. במקור, לכל אחד מספרי הנאסקס היה מילה אחת מתוך התפילה ששימשה כשמו של הספר, ובכך בעצם סומן מקומו של הספר ביחס לשאר ספרי הנאסקס. רק כרבע מתוך תמליל הנאסקס שרד עד היום. התכנים באווסטה מחולקים באופן מקומי (אף על פי שסדרם של ספרי הנאסקס אינו כזה) אבל אלו אינם קבועים או קאנוניים. כמה מלומדים מעדיפים לסווג את התכנים בשתי קבוצות, האחת פולחנית והשנייה כוללת. הסיווג הבא מתואר על ידי ג'אן קלנס:
[עריכה]היסנה
היסנה (מיאזישן שפירושו המילולי: "סגידה, קורבן"), היא האוסף הראשי של הפולחן, היא מכילה שבעים ושתיים קטעים הקרויים "הא – יטי" או פשוט "הא". שבעים ושתיים חוטי צמר טלאים בקושטי, הפתיל הקדוש שכרוך סביב מותני המאמין הזורואסטרי, מסמלים את אותם שבעים ושתיים קטעי היסנה. החלק המרכזי ביותר של היסנה הוא הגאת'ות, כמו כן הוא הישן והקדוש ביותר מבין חלקי האווסטה, חיבורו מיוחס לזרתוסטרא עצמו. הגאת'ות מבחינה מבנית קטועות על ידי היסנה הפטאנגאטי ("שבע פרקי יסנה"), שמשלימים את הפרקים 35-42 ביסנה וכן גילם כגיל הגאת'ות, הם מכילים תפילות ומזמורים לכבוד האל הנעלה, אהורה מאזדה, המלאכים, אש, מים ואדמה.מבנה היסנה, אף על פי שנכתבה כסיפורת, אולי הייתה בעברה בעלת אותו משקל פואטי כמו הגאת'ות. בקרב כמה המלומדים רווחת השערה כי היסנה מייצגת את הנאסק העשרים ואחד (כלומר השביעי והכרך האחרון בקבוצה השלישית והאחרונה). שישה מספרי הנאסקס מהקבוצה הראשונה של הנאסקס, שהם פירוש לגאת'ות, יכולים אף הם להיות משיוכים ליסנה. היסנה, או היֶ‏זשן, בראש ובראשונה שם, לא של ספר, אלא אם כי של טקס בו כל הספר מוקרא ומתבצע טקס פולחני הולם, על פי מסגרתו הרגילה, טקס זה חל אך ורק בבוקר.
[עריכה]הויספראד
פרק זה לוקה בחסר. אנא תרמו לוויקיפדיה והשלימו אותו. ייתכן שתמצאו פירוט בדף השיחה.
[עריכה]הונדידאד
פרק זה לוקה בחסר. אנא תרמו לוויקיפדיה והשלימו אותו. ייתכן שתמצאו פירוט בדף השיחה.
[עריכה]היאשטס
פרק זה לוקה בחסר. אנא תרמו לוויקיפדיה והשלימו אותו. ייתכן שתמצאו פירוט בדף השיחה.
[עריכה]הסירוזה
פרק זה לוקה בחסר. אנא תרמו לוויקיפדיה והשלימו אותו. ייתכן שתמצאו פירוט בדף השיחה.
[עריכה]החורדה אווסטה
פרק זה לוקה בחסר. אנא תרמו לוויקיפדיה והשלימו אותו. ייתכן שתמצאו פירוט בדף השיחה.
[עריכה]לקריאה נוספת

תרגום של האווסטה
ארכיון דיגיטלי
האווסטה באנציקלופדיה הקתולית
האווסטה באתר LIVIUS
קטגוריות: ויקיפדיה: עריכה - ספרותויקיפדיה: עריכה - מדינות אסיהויקיפדיה: ערכים הדורשים השלמהזורואסטריותכתבי קודש

قس پشتو

اوېستا د افغان فیلسوف او د څینو په اند الهی استازی (پیغمبر) زردشت د لرغونو مذهبی شعرونو هغه ټولګه ده، چې یوویشت نسک (کتاب) یې لرل، او په نننۍ بڼه پینڅه ځانګې لری. دا پینڅه ځانګې له یَسنه چې پدې کې د زردشت ویناوی د ګاهان په نامه راوړل شوی څا پرڅای شوی، یشت‌ (سرودونه)، وندیداد، ویسپرد او خرده‌اوستا ځخه عبارت دی.

د اوستا مانا

د اوستا ویی خپله د اوستا په کتاب کې ندې راغلې. دا ویی د پوهې او پېژندنې په مانا دی، چې د وېدا (هندی مذهبی کتاب) له ویی سره په ریښه کې ګډ ښکاری.

د اوستا ژبه

هغه ژبه چې اوستا پرې لیکل شوې د اوستا په نامه یادېږی. اوستا په دوه ګړدودونو لیکل شوې، یو ګړدود چې د زردشت ویناوی (ګاهان) پرې لیکل شوی او بل ګړدود نوې ګړدود نومول شوې دی. اوسمهالې اوستا یو پر درېیم د ساسانی پیر اوستا جوړوی. د یادولو وړ ده چې د ساسانیانو د پیر اوېستا یوویشت نسکه (کتابونه) لرل.

بهرنې تړن

د اوستا پوره متن
وېشنیزې: د غځېدلو لپاره نومېدلې لیکنېټولې هغه لیکنې چې باید وغځول شیزردشتیزماوېستا

قس اردو

پارسی مذہب کی مقدس کتاب۔ اس کی زبان قدیم پہلوی ایرانی سے ملتی جلتی ہے۔ کہتے ہیں کہ اس کے 21 پارے تھے جو بارہ ہزار چمڑوں پر سنہرے خطوں میں لکھے ہوئے تھے۔ ہنحامنشی فرمانراؤں کے زوال کے بعد ضائع ہوگئی۔ اس وقت فقط ایک مکمل پارہ ، و ندیداد موجود ہے اور باقی چند اجزا ہیں۔
اوستا کے چار حصے ہیں 1) ایستا جس میں 72 باب ہیں۔ گھتا یعنی مقدس بھجن بھی انھیں میں شامل ہیں۔ 2) ویسپ ید یعنی حمدیں 3) وندیداد جس میں‌طہارت ، ریاضت اور عبادت کے قاعدے قانون درج ہیں۔ 4) یشت یعنی فرشتوں کی مدحیات ، ان کے بارے میں عام عقیدہ یہی ہے کہ یہ زرتشت کا کلام ہے ۔ سکندر اعظم نے 331 ق م ایران فتح کیا تو اوستا کا زیادہ حصہ ضائع ہوگیا۔ ساسانیوں کے عہد میں پراگندہ اوستا کو جمع کیا گیا۔ تو 348 فصلیں مل سکیں۔ جنھیں‌21 کتابوں میں منقسم کیاگیا۔ عربوں اور مغلوں کے حملوں سے اس کا اور حصہ بھی ضائع ہوا۔ اب موجودہ اوستا صرف 83000 الفاظ ہیں۔ این کتاب توسط زرتشت از طرف خدا آورده شده البته در دوران ساسانیان به آن اضافه کرده اند که کاملا از متن آن به این مهم می توان پی برد
زمرہ جات: کتابیںمذہبی کتابیں

قس ترکی آستانبولی

'Zend-Avesta', Eski İran inancı olan Zerdüştçülükün kutsal kitabıdır. Bu inancın kurucusu Zerdüşt, Gatalar denen dörtlükler yazmıştı. Bu dörtlükler Avesta´da toplanmıştı. Bu yazılar, Zerdüşt´ün neye inandığını ve Zerdüştçülüğün temellerini anlatan tek belgedir. Avesta dilinin "zaray"-sarı anlamında Eski Farsça ile ortak sözcükler vardır. Hâlâ da Zerdüştlüğü benimseyen az sayıda Fars bulunmaktadır.
Avesta 21 kitaptan oluşmakta iken, İskender'in işgali sırasında yok olan kitaplardan yalnızca Yasna, Visparad ve Vendidad (veya Videvdat) kalmıştır
Dış bağlantılar [değiştir]

avesta.org: Translations of the Avesta texts
The Avesta (Catholic Encyclopedia)
The Avesta at LIVIUS
avesta.org - Avestan lessons, Grammar, Dictionaries, etc.
Text samples
Unicode pipeline (contains suggestion for Avestan encoding)
Avesta Corpus, TITUS text collection. On the basis of the editions by K. F. Geldner, Avesta. The Sacred Books of the Parsis, Stuttgart 1889-96; N. L. Westgaard, Zendavesta or The Religious Books of the Zoroastrians, Copenhagen 1852-54, and others. Digitized text: University of Frankfurt am Main, Germany.
Din ile ilgili bu madde bir taslaktır. İçeriğini geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.
Kategoriler: Din taslaklarıAvesta

قس انگلیسی

The Avesta is the primary collection of sacred texts of Zoroastrianism, composed in the Avestan language.
Contents [show]
[edit]History

[edit]Early transmission
The texts of the Avesta — which are all in the Avestan language — were composed over the course of several hundred years. The most important portion, the Gathas, in older (before the works of Johanna Narten 'Gathic') Avestan, are the hymns thought to have been composed by Zoroaster himself. The liturgical texts of the Yasna, which includes the Gathas, is in Older Avestan, with short, later additions in Younger Avestan. The Yasnas' oldest portions may be older than the Gathas, later adapted to more closely follow the doctrine of Zoroaster. The various Yashts are in Younger Avestan and thought to date to the Achaemenid era (559–330 BC).[citation needed] The Visprad and Vendidad, which are also in Younger Avestan, were probably composed even later but this is not certain. The Vendidad were written primarily for ritual purification. The Visparat, another group of writings in the 'Avesta', were believed to be made for the honor and prayer of the celestial lords. [1]
Young Avesta's area of composition comprised - at least - Sīstān/Arachosia, Herat, Merv and Bactria.[2] It went through the following stages:[3]
The original language of the composers of grammatically correct YAv. texts; perhaps in Merv or Herat;
Dialect influences as a result of the transfer of the Av. texts to Southeast Iran (Arachosia?);
Transfer of the Avesta to Persis in Southwest Iran, possibly earlier than 500 B.C.;
Transmission of the Avesta in a Southwest Iranian theological school, probably in Estakhr: Old Pers. and Mid. Pers. influences, the insistence on fantastic pronunciations by semi-learned schoolmasters (Av. aēθrapaiti-), the composition of ungrammatical late Av. texts, the adaptation of portions of texts taken from other regions where they were recited;
The end of the oral transmission: phonetic notation of the Avestan texts in the Sasanian archetype, probably in the fourth century A.D.;
Post-Sasanian deterioration of the written transmission due to incorrect pronunciation (Vulgate);
In the ninth and tenth centuries A.D. the manuscript copies of individual texts were made on which the extant manuscripts are based;
Earlier manuscripts were copied in manuscripts dating from A.D. 1288 till the nineteenth century by scribes who introduced errors and corruptions. These are the manuscripts extant today.
The various texts are thought to have been transmitted orally for centuries before they found written form in the 3rd century[ambiguous]. According to legend preserved in the Book of Arda Viraf, a 3rd or 4th century work, a written version of the religious texts had existed in the palace library of the Achaemenid kings (559–330 BC), but which was then supposedly (Arda Viraf 1.4-7 and Denkard 3.420) lost in a fire caused by the troops of Alexander[4]. However, neither assertion can be confirmed since the texts, if they existed, have been lost.
Nonetheless, Rasmus Christian Rask concluded that the texts must indeed be the remnants of a much larger literature, as Pliny the Elder had suggested in his Naturalis Historiae, where he describes one Hermippus of Smyrna having "interpreted two million verses of Zoroaster" in the 3rd century BC. Peter Clark in Zoroastrianism: An Introduction to an Ancient Faith (1998, Brighton) suggests the Gathas and older Yasna texts would not have retained their old-language qualities if they had only been orally transmitted.
[edit]Later redaction
According to the Dēnkard, a semi-religious work written in the 9th century, the king Volgash (thought to be the Parthian king Vologases I, c. 51–78 AD) attempted to have the sacred texts collected and collated. The results of this undertaking (the so-called "Arsacid archetype"), if it occurred, have not survived.
All texts known today derive from a single master copy, now lost but known as the "Sassanian archetype", most likely a product of the 3rd or 4th century. According to tradition, in the 3rd century, the Sassanian emperor Ardashir I (r. 226-241 AD) commanded his high priest Tonsar (or Tansar) to compile the theological texts. According to the Dēnkard, the Tonsar effort resulted in the reproduction of twenty-one volumes, called nasks, subdivided into 348 chapters, with approximately 3.5 million words in total. One final redaction took place under Shapur II (r. 309-379).
The Avesta, as known today, represents only those parts of the text that are used liturgically, and therefore survived in the memory of the priests; and, as it now consists of all surviving liturgical texts in the Avestan language, it may or may not include material that never formed part of the 21 nasks at all. In that sense, the current Avesta is a "prayer book" rather than a "Bible". The remainder of the 21 nasks, including the Chihrdad, has been lost since then, especially after the fall of the Sassanid empire, after which Zoroastrianism was supplanted by Islam. However, some secondary literature in Pahlavi purports to contain paraphrases or lists of contents of the lost books.
The origin of the term 'Avesta' is uncertain. The book "A Manual of Khshnoom" reads in its introduction (p. 36) that the words "Avesta" comes from "a" "negation of" and "vid", "[to] know" and thus is a teaching about the Unknown, the secret [5], [6]. This is a Khshnoomian vision of the Avesta and of its etymology. A derivation from Middle Persian abestāg, meaning "praise", is a frequently noted possibility.
[edit]European scholarship


The Avesta
The texts became available to European scholarship comparatively late. Abraham Anquetil-Duperron travelled to India in 1755, and discovered the texts in Parsi communities. He published a French translation in 1771, based on a Modern Persian language translation provided by a Parsi priest.
Several Avesta manuscripts were collected by Rasmus Rask on a visit to Bombay (now Mumbai) in 1820, and it was Rask's examination of the Avestan language that first established that the texts must indeed be the remnants of a much larger literature of sacred texts.
Rask's collection now lies in the Royal Danish Library, Copenhagen. Other manuscripts are preserved in the East India House, the British Museum in London, the Bodleian library at Oxford, and at various university libraries in Paris.
[edit]The Zend
The word Zend or Zand, literally meaning "interpretation", refers to late Middle Persian (see Pazend and Pahlavi) language paraphrases of and commentaries on the individual Avestan books: they could be compared with the Jewish Targums. These commentaries - which date from the 3rd to 10th centuries - were not intended for use as theological texts by themselves but for religious instruction of the (by then) non-Avestan-speaking public. In contrast, the texts of the Avesta proper remained sacrosanct and continued to be recited in Avestan, which was considered a sacred language.
Manuscripts of the Avesta exist in two forms. One is the Avesta-o-Zand (or Zand-i-Avesta), in which the individual books are written together with their Zand. The other is the Vendidad Sadeh, in which the Yasna, Visperad and Vendidad are set out in alternating chapters, in the order used in the Vendidad ceremony, with no commentary at all.
The use of the expression Zend-Avesta to refer to the Avesta in general is a misunderstanding of the phrase Zand-i-Avesta (which literally means "interpretation of the Avesta").
A related mistake is the use of Zend as the name of a language or script. In 1759, Anquetil-Duperron reported having been told that Zend was the name of the language of the more ancient writings. In his third discourse, published in 1798, Sir William Jones mentions a conversation with a Hindu priest who told him that the script was called Zend, and the language Avesta. This is considered a misunderstanding of the term pazend, which actually refers to the use of the Avestan alphabet in writing the Zand and other Middle Persian religious texts, as an expression meaning "in Zend".
The confusion then became too universal in Western scholarship to be reversed, and Zend-Avesta, although a misnomer, is still occasionally used to denote the older texts.
Rask's seminal work, A Dissertation on the Authenticity of the Zend Language (Bombay, 1821), may have contributed to the confusion. N. L. Westergaard's Zendavesta, or the religious books of the Zoroastrians (Copenhagen, 1852–54) only propagated the error.
[edit]Structure and content

In its present form, the Avesta is a compilation from various sources, and its different parts date from different periods and vary widely in character. Only texts in the Avestan language are considered part of the Avesta.
There are strong linguistic and cultural similarities between the texts of the Avesta and those of the Rigveda; the similarities are assumed to reflect the common beliefs of Proto-Indo-Iranian times, with the differences then assumed to reflect independent evolution that occurred after the pre-historical split of the two cultures.
According to Denkard, the 21 nasks (books) mirror the structure of the 21-word-long Ahuna Vairya prayer: each of the three lines of the prayer consists of seven words. Correspondingly, the nasks are divided into three groups, of seven volumes per group. Originally, each volume had a word of the prayer as its name, which so marked a volume’s position relative to the other volumes. Only about a quarter of the text from the nasks has survived until today.
The contents of the Avesta are divided topically (even though the organization of the nasks is not), but these are not fixed or canonical. Some scholars prefer to place the categories in two groups, the one liturgical, and the other general. The following categorization is as described by Jean Kellens (see bibliography, below).
[edit]The Yasna
Main article: Yasna


Yasna 28.1 (Bodleian MS J2)
The Yasna (from yazišn "worship, oblations", cognate with Sanskrit yajña), is the primary liturgical collection, named after the ceremony at which it is recited. It consists of 72 sections called the Ha-iti or Ha. The 72 threads of lamb's wool in the Kushti, the sacred thread worn by Zoroastrians, represent these sections. The central portion of the Yasna is the Gathas, the oldest and most sacred portion of the Avesta, believed to have been composed by Zarathushtra (Zoroaster) himself. The Gathas are structurally interrupted by the Yasna Haptanghaiti ("seven-chapter Yasna"), which makes up chapters 35-42 of the Yasna and is almost as old as the Gathas, consists of prayers and hymns in honour of the Supreme Deity, Ahura Mazda, the Angels, Fire, Water, and Earth. The younger Yasna, though handed down in prose, may once have been metrical, as the Gathas still are.
[edit]The Visperad
Main article: Visperad
The Visperad (from vîspe ratavo, "(prayer to) all patrons") is a collection of supplements to the Yasna.[citation needed] The Visparad is subdivided into 23 or 24 kardo (sections) that are interleaved into the Yasna during a Visperad service (which is an extended Yasna service).
The Visperad collection has no unity of its own, and is never recited separately from the Yasna.
[edit]The Vendidad
Main article: Vendidad
The Vendidad (or Vidēvdāt, a corruption of Avestan Vî-Daêvô-Dāta, "Given Against the Demons") is an enumeration of various manifestations of evil spirits, and ways to confound them. The Vendidad includes all of the 19th nask, which is the only nask that has survived in its entirety. The text consists of 22 Fargards, fragments arranged as discussions between Ahura Mazda and Zoroaster. The first fargard is a dualistic creation myth, followed by the description of a destructive winter on the lines of the deluge mythology. The second fargard recounts the legend of Yima. The remaining fargards deal primarily with hygiene (care of the dead in particular) [fargard 3, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 16, 17, 19] as well as disease and spells to fight it [7, 10, 11, 13, 20, 21, 22]. Fargards 4 and 15 discuss the dignity of wealth and charity, of marriage and of physical effort, and the indignity of unacceptable social behaviour such as assault and breach of contract, and specify the penances required to atone for violations thereof. The Vendidad is an ecclesiastical code, not a liturgical manual, and there is a degree of moral relativism apparent in the codes of conduct. The Vendidad's different parts vary widely in character and in age. Some parts may be comparatively recent in origin although the greater part is very old.
The Vendidad, unlike the Yasna and the Visparad, is a book of moral laws rather than the record of a liturgical ceremony. However, there is a ceremony called the Vendidad, in which the Yasna is recited with all the chapters of both the Visparad and the Vendidad inserted at appropriate points. This ceremony is only performed at night.
[edit]The Yashts
Main article: Yasht


Faravahar, believed to be a depiction of a Fravashi, as mentioned in the Yasna, Yashts and Vendidad
The Yashts (from yešti, "worship by praise") are a collection of 21 hymns, each dedicated to a particular divinity or divine concept. Three hymns of the Yasna liturgy that "worship by praise" are—in tradition—also nominally called yashts, but are not counted among the Yasht collection since the three are a part of the primary liturgy. The Yashts vary greatly in style, quality and extent. In their present form, they are all in prose but analysis suggests that they may at one time have been in verse.
[edit]The Siroza
The Siroza ("thirty days") is an enumeration and invocation of the 30 divinities presiding over the days of the month. (cf. Zoroastrian calendar). The Siroza exists in two forms, the shorter ("little Siroza") is a brief enumeration of the divinities with their epithets in the genitive. The longer ("great Siroza") has complete sentences and sections, with the yazatas being addressed in the accusative.
The Siroza is never recited as a whole, but is a source for individual sentences devoted to particular divinities, to be inserted at appropriate points in the liturgy depending on the day and the month.
[edit]The Khordeh Avesta
The Khordeh Avesta ("little Avesta") is both a selection of verses from the other collections, as well as three sub-collections that do not appear elsewhere. Taken together, the Khordeh Avesta is considered the prayer book for general lay use. In a wider sense, the term Khordeh Avesta includes all material other than the Yasna, the Visparad and the Vendidad, as it is only the ceremonies contained in these three books that are reserved for the priests.
The Khordeh Avesta is divided into 4 sections:
Five introductory chapters, accompanied by excerpts from different parts of the Yasna.
Five Niyayishns "praises," addressed to the sun, Mithra, the moon, the waters, and the fire. In the main, the material overlaps with that of the Yashts. The Niyayishn to fire derives from Yasna 62.
Five Gahs "moments of the day," addressed to the five divisions of the day.
Four Afrinagans "blessings," each recited on a particular occasion: the first in honor of the dead, the second on the five epagomenal days that end the year, the third is recited at the six seasonal feasts, and the fourth at the beginning and end of summer.
[edit]Fragments
All material in the Avesta that is not already present in one of the other categories falls into a "fragments" category, which - as the name suggests - includes incomplete texts. There are altogether more than 20 fragment collections, many of which have no name (and are then named after their owner/collator) or only a Middle Persian name. The more important of the fragment collections are the Nirangistan fragments (18 of which constitute the Ehrbadistan); the Pursishniha "questions," also known as "Fragments Tahmuras"; the Aogemadaeca "we accept," a treatise on death; and the Hadokht Nask "volume of the scriptures" with two fragments of eschatological significance.
[edit]Other Zoroastrian religious texts

Only texts preserved in the Avestan language count as scripture and are part of the Avesta. Several other secondary works are nonetheless crucial to Zoroastrian theology and scholarship.
The most notable among the Middle Persian texts are the Dēnkard ("Acts of Religion"), dating from the 9th century; the Bundahishn ("Primordial Creation"), finished in the 11th or 12th century, but containing older material; the Mainog-i-Khirad ("Spirit of Wisdom"), a religious conference on questions of faith; and the Arda Viraf Namak ("Book of Arda Viraf"), which is especially important for its views on death, salvation and life in the hereafter. Of the post-14th century works (all in New Persian), only the Sad-dar ("Hundred Doors, or Chapters"), and Rivayats (traditional treatises) are of doctrinal importance. Other texts such as Zartushtnamah ("Book of Zoroaster") are only notable for their preservation of legend and folklore.
[edit]See also

The Gathas, the most sacred of the texts of the Zoroastrian faith.
[edit]Notes

^ Nigosian, S.A.(2008). World Religions. 4th ed. New York: Bedford/St. Martins.
^ Michael Witzel, THE HOME OF THE ARYANS, Harvard University, P.10
^ K. Hoffmann, 1987, AVESTAN LANGUAGE I-III, Encyclopaedia Iranica.
^ Religious persecution under Alexander the Great. Even today, the Zoroastrians (that is, the followers of the legendary prophet Zarathustra) tell stories about a serious religious persecution by Alexander the Great, who killed the priests and ordered the holy book of Zoroastrianism, the Avesta, to be destroyed. This can be explained by certain kind of materialism of Aristotle: even though he recognized God, Aristotle rejected idealism of Plato and claimed that God is material. Being a teacher of 'Alexander the Great', Aristotle taught him hatred against Avesta.
^ A Manual of Khshnoom
^ Frashogard's introduction to the Manual
[edit]Bibliography

[edit]Texts and translations
There is a three-volume text of the Avesta, in its original script, edited by Karl Friedrich Geldner.
Reichelt, Avesta Reader, contains extracts, some in the original script and some in Bartholomaean transcription.
A full translation by James Darmesteter and L. H. Mills forms part of the Sacred Books of the East series, but is now regarded as obsolete.
[edit]Secondary works
Gershevitch, Ilya (1955). "Approaches to Zoroaster's Gathas". Iran (London: British Institute of Persian Studies) 33.
Gnoli, Gherardo (2000). Zoroaster in History. New York: Oxbow.
Kellens, Jean (1983). "Avesta". Encyclopædia Iranica. 3. New York: Routledge and Kegan Paul. pp. 35–44.
Modi, J. J., The Religious Ceremonies and Customs of the Parsees
This article incorporates text from a publication now in the public domain: Herbermann, Charles, ed. (1913). "The Avesta". Catholic Encyclopedia. Robert Appleton Company.
Boyce, Mary (1990). Textual Sources for the Study of Zoroastrianism. University of Chicago Press. ISBN 0-226-06930-3
[edit]Further reading

Wikisource has original text related to this article:
Avesta
avesta.org: Translations of the Avesta texts
Avestan Digital Archive
All chapters of Avesta & Khordeh Avesta Prayers
The Avesta (Catholic Encyclopedia)
The Avesta at LIVIUS
Online Original Avesta Oriental Institute of the Czech Academy of Sciences
"Abesta". Collier's New Encyclopedia. 1921. a short description
[hide] v t e
Zoroastrian literature
Avestan
Khordeh Avesta Yasna Visperad Vendidad Avesta Fragments Gathas Chihrdad Yasht
Middle Persian/Pahlavi
Book of Arda Viraf Bundahishn Dadestan-i Denig Menog-i Khrad Letter of Tansar Denkard Frahang-i Pahlavig Frahang-i Oim-evak Dana-i Menog Khrat Shikand-gumanic Vichar
Other
Sad-dar Jamaspi Ulema-i Islam Dasatir-i-Asmani
Portal Category
View page ratings
Rate this page
What's this?
Trustworthy
Objective
Complete
Well-written
I am highly knowledgeable about this topic (optional)

Submit ratings
Categories: AvestaZoroastrian texts

قس آلمانی
Das Avesta (Pahlavi: ʾp(y)stʾk / abestāg; vermutlich aus altiranisch *upa-stāvaka-, „preisen“) stellt das heilige Buch der auf den iranischen Religionsstifter Zarathustra zurückgehenden Religion Zoroastrismus dar. Es besteht aus einer Sammlung verschiedener Texte unterschiedlicher sprachlicher und stilistischer Art sowie zeitlicher Abstammung und enthält unter anderem die dem Propheten selbst zugeschriebenen Gathas.
Das Werk wird ausschließlich in einer alten iranischen, konkret in einer am ehesten nordostiranischen Sprache formuliert, dem Avestischen. Jüngere Teile zeigen stilistische Unsicherheiten und Unregelmäßigkeiten, welche teils vermuten lassen, dass die Autoren bereits keine Muttersprachler im Bezug auf die avestische Sprache mehr waren bzw. diese sich bereits in einem erheblichen Veränderungsprozess befand. Hierauf beruht die Folgerung, dass die jüngeren Verfasser bereits in einer toten heiligen Sprache formulierten. Da das Avestische schon im Sassanidenreich und somit vor der islamischen Eroberung Persiens unverständlich gewesen sein muss, bildete sich die Zend-Literatur zur Übersetzung und Kommentierung der avestischen Texte über die mittelpersische Sprache. Diese Literatur ist heute zu einem großen Teil nicht mehr erhalten. Während die mittelpersische Schrift zur lautlichen Wiedergabe sehr uneindeutig war, wurde wahrscheinlich in dieser Epoche, d. h., zwischen dem dritten und dem siebten Jahrhundert n. Chr., zur eindeutigen Wiedergabe der bereits toten Sprache des Avestas die avestische Schrift entwickelt, welche bis heute verwendet wird.
Es ist in der Forschung umstritten, wann die ersten Abschnitte des Avesta entstanden sind. Die verschiedenen Angaben erstrecken sich meist auf die Epoche zwischen dem 8. Jahrhundert v. Chr. und – gemäß dem „Jahr der Religion“ in Pahlavi-Schriften – 1737 v. Chr..
Dem Buch Ardaviraf-Namak, einem mittelpersischen Werk aus dem 3.-4. Jahrhundert nach Christus, ist ein Bericht über eine in achämenidischen Archiven aufbewahrte und durch „Alexander den Römer“ verbrannte Niederschrift des Avestas zu entnehmen. Gemäß Denkard, einem späteren mittelpersischen Werk aus dem 8.-9. Jahrhundert, veranlasste der iranische Großkönig Valkhas, welcher am ehesten mit dem parthischen Herrscher Vologaeses I. identifiziert wird, die erneute Sammlung und Zusammenstellung der Texte des Avestas. Im 3. christlichen Jahrhundert erfolgte im Auftrag Ardaschirs I. unter der Leitung des Hohepriesters Tansar eine erneute Zusammenstellung und Redaktion, welcher unter Schapur I. und dem Mobedan-Mobed Kartir eine weitere folgte. Ein Teil des heutigen Textes, hierbei insbesondere das Khordeh Avesta, wird dem Mobedan-Mobed Azarpad Mehrespandan zugeschrieben. Mündlich tradiert wurde das sakrale Werk schon in vorhistorischer Zeit.
Die älteste entdeckte Niederschrift stammt mit dem „Ashem-Vohu-Manuskript“, erworben 1907 durch Sir Aurel Stein in Dunhuang und derzeit befindlich in der British Library, aus dem 9. Jahrhundert n. Chr. und enthält einen mitteliranischen, sogdischen Text [1]. Abgesehen von diesem stammt das älteste, derzeit vorliegende Manuskript vom Ende des 13. Jahrhunderts n. Chr. und wird mit 1288 datiert.


Zentraler zoroastrischer Feuertempel der Stadt Yazd. Iran, 2004.


Das Feuer des Tempels zu Yazd. Iran, 2004.
Inhaltsverzeichnis [Anzeigen]
Überblick [Bearbeiten]

Obwohl eine der ältesten und wichtigsten Religionsurkunden der Menschheit, wurde das Avesta der europäischen Wissenschaft erst durch die Bemühungen Abraham Anquetil-Duperrons zugänglich gemacht, der 1755 nach Ostindien reiste, um von den Parsenpriestern ein Exemplar des Avesta zu erlangen. Nach einem siebenjährigen Aufenthalt in Indien brachte er nicht nur das Avesta, sondern auch eine vollständige persische Übersetzung, die ihm ein Parsenpriester in die Feder diktiert hatte, mit. Er gab hiervon 1771 eine französische Übersetzung heraus, die jedoch – insbesondere bei englischen Gelehrten – starken Zweifeln an der Echtheit und dem Alter des Originals begegnete.
Erst durch die Schrift des dänischen Sprachforschers Rasmus Christian Rask Über das Alter und die Echtheit der Zendsprache (1826) wurden diese Zweifel vermittels einer näheren Untersuchung der Sprache des Originals selbst beseitigt. Seitdem hat die Erforschung des Avesta hinsichtlich Sprache und Inhalt rasche Fortschritte gemacht.
Als Ergebnis kann festgehalten werden, dass das Avesta das letzte Überbleibsel des sehr umfangreichen Kanons heiliger Schriften ist, die im Osten des Iran, wahrscheinlich in Baktrien, schon vor der Gründung des persischen Weltreichs entstanden waren. Sehr früh wurden diese Schriften auch bei den Persern angenommen und durch diese den Griechen bekannt gemacht. Deren Angaben über den Inhalt decken sich mit denen des Originals.
Nach Angaben verschiedener iranischer Quellen sowie einer Sage der Parsen wurde das Avesta von „Alexander dem Makedonier“ in Ekbatana oder in der Persis verbrannt. Einige andere Autoren betrachten es als wahrscheinlicher, dass es während der Fremdherrschaft der Griechen und der Epoche der Parther in Vergessenheit geriet. Zum Zeitpunkt der Wiederherstellung der alten zoroastrischen Religion unter der Dynastie der Sassaniden (seit 226 u.Z.) fanden sich nur Teile der die gesamte religiöse und weltliche Lehre Zoroasters und seiner Jünger enthaltenden Bücher (nask) des alten Werkes. Diese waren in die damals übliche, der Pahlavischrift ähnliche Schriftart, die so genannte Zendschrift, umgeschrieben und mit einer Übersetzung in das Pahlavi oder Mittelpersisch versehen worden. Das damals gesammelte Avesta enthielt zudem zahlreiche zurvanistische Mythen. Diese wurden in der Zeit zwischen Yazdegerd II. und Chosrau I. ausgeschlossen, sind aber zum Teil in anderen Pahlavischriften (Bundahischn, Denkard) enthalten.
Wahrscheinlich rühren von dieser Umschrift die meisten der Fehler und Textverderbnisse her, welche eine Deutung des Avesta erschweren. Als Folge der Eroberung des Irans durch die Araber und die damit einhergehende Bekämpfung der alten Religion des Landes, floh eine größere Anzahl der Parsen nach Indien und nahm die verbliebenen Bruchstücke des Avesta mit.


Titelblatt einer Ausgabe des Zend-Avestas
Begriff [Bearbeiten]

Der Terminus Avesta („Avista“, Pahlavi: Abestâg) begegnet uns nicht vor der Zeit der Sassaniden. Es bestehen verschiedene Angaben zur Bedeutung des Wortes. Hierbei wird seitens verschiedener Autoren die Bedeutung „Grundtext“ angenommen. Dem Begriff zugrundegelegt werden u. a. die Begriffe Abastâ, auf den altpersischen Keilinschriften zu finden, und Upastâk, zu finden im Buch Denkard. Teils wird die Bedeutung „Wissen“ oder „Kunde“ postuliert und auf den Stamm „vid“ („Wissen“) im Avestischen und im Sanskrit hingewiesen.
Der Begriff Zend (oder Zand) dagegen bezieht sich auf mittelpersische Kommentare und Übersetzungen, welche die Priester wegen der verlorengegangenen Kenntnisse der alten Sprache des Avesta (Avestisch) erstellt hatten.
Teile des Avesta [Bearbeiten]

Die einzelnen Teile des Avesta sind:
Der Yasna [Bearbeiten]
Der Yasna („Anbetung“), in 72 Kapitel zerfallend, welche „Hâ“ (Abschnitt) heißen, und wichtigster Teil des Heiligen Buches Avesta, welches in unserer Zeit aus 5 Büchern besteht. Teil der Yasna sind auch die „Gathas“ (Gesänge), welche die Worte des Propheten sind (Yasna 28-34. 43-51 und 53). Die frühesten Kapitel des Yasna und die späteren sind erst nach Zarathustra von Geistlichen erstellt worden, welche den Gläubigen zunächst auf das Gebet einstimmen und schließlich zu den wahren Gesängen des Propheten führen. Die Gathas oder Gesänge, welche von Zoroaster selbst kommen, stellen das Fundament für die spätere Dogmatik und Moral in den restlichen, später erstellten Teilen des Avesta.


Yasna 28.1, Teil des Ahunavaiti Gatha in avestischer Schrift
Der Vendidâd [Bearbeiten]
Der Vendidâd oder Vidêvdâd (Avestisch: vî-daêvô-dâta, „gegen die Dēvs gegeben“ bzw. „Gesetz gegen die Dēvs“, Dēv: „Dämon“) enthält in seinen 22 „Fargards“ Fragmente sehr verschiedenartigen Inhalts, die nur bezüglich der überall durchgehenden Einkleidung in Dialoge zwischen Ormuzd – z. T. auch Ormudz geschrieben – oder Ahura Mazda und seinem Propheten Zoroaster miteinander übereinstimmen. Der erste Fargard enthält die zoroastrische Schöpfungssage, der zweite die Sage von Yima und dem goldenen Zeitalter, die folgenden größtenteils Vorschriften über Bußen und Sühnen, durch welche man die Folgen der verschiedenen Sünden oder Verunreinigungen, die man auf sich geladen hat, abwehren könne.
Der Begriff Dēv (Pahlavi-Sprache, Avestisch: Daêva, Neupersisch: Div) bezeichnete ursprünglich alte iranische Gottheiten, welche auch in der indischen Götterwelt eine, wenn auch in der Bewertung sehr unterschiedliche Entsprechung fanden. Bereits in den ältesten Abschnitten der Gathas finden „Dêvs“ als „falsche Götter“ Erwähnung. Im Verlauf der weiteren iranischen Geschichte ist eine weitere Sinnverschiebung hin zu mit übermenschlichen Kräften ausgestatteten Personifizierungen des Bösen festzustellen, welche meist als „Dämonen“ wiedergegeben werden.
Der Visparad [Bearbeiten]
Der Visparad (von vîspe ratavo, „Alle Oberen“) enthält in je nach Zählung 22 bis 27 Kardas (Abschnitten) Gebete ähnlicher Natur wie jene im jüngeren Teil des Yasna, aber viel geringeren Umfangs. Die drei genannten Bücher zusammen bilden, in einer eigentümlichen Anordnung zusammengestellt, die zu gottesdienstlichen Zwecken viel gebrauchte Sammlung Vendidâd Sâde.
Die Yashts [Bearbeiten]
Die Yashts (Verehrung durch Anpreisung), das vierte Buch des Avesta, sind Anbetungen, je an Göttliche Schöpfungen, wie Erzengeln, Elemente und das Gute, welche auch Namensgeber der Zarathustrischen Tage sind. Der zarathustrische Kalender hat 30 Tage, und jeder dieser Tage hat den Namen eines Göttlichen Geschöpfs (z. B. Mah: der Mond, Mehr: das Licht, die Fravashi: teils verglichen mit den Erzengeln), deren Eigenschaften ausführlich aufgezählt und beschrieben werden. Sie sind daher eine wichtige Quelle für die zoroastrische und iranische Mythologie.
Das Khordeh Avesta [Bearbeiten]
Unter Khordeh Avesta („Kleines Avesta“) werden die fünf Niyâyishs, die Afringâns, die Gâhs sowie einige andere, meist kleinere Stücke und Fragmente zusammengefasst.
Siehe auch [Bearbeiten]

Heilige Schrift
Manichäismus
Literatur [Bearbeiten]

Das Zend-Avesta. Ulrich Hannemann (Hrsg.), Weißensee-Verlag, Berlin 2011, ISBN 3-89998-199-5.
Encyclopaedia of Ancient Iran. Hashem-e Razi, Teheran, Sokhan, 2002.
Günter Lanczkowski: Iranische Religionen. In: Theologische Realenzyklopädie. Bd. 16, S. 247–258.
Ardaviraf-Namak, Übersetzung Martin Haug. Aus: The Sacred Books and Early Literature of the East. Band VII, 1917.
Dinkard, Übersetzung E. W. West. Aus The Sacred Books of the East. Pahlavi Texts.
Weblinks [Bearbeiten]

Avesta. In: Ehsan Yarshater (Hrsg.): Encyclopædia Iranica (englisch, inkl. Literaturangaben)
Avestan Digital Archive
Zoroastrische Schriften
Jean Kellens: L’Avesta, Zoroastre et les sources des religions indo-iraniennes
The Avesta bei Newadvent.org (englisch)
Avestisches Alphabet in der Iranchamber
Jona Lendering: Artikel. In: Livius.org (englisch)
Einzelnachweise [Bearbeiten]

↑ Sacred Texts: Ashem Vohu. Abgerufen am 6. Mai 2011.
Kategorien: Heilige Schrift (Zoroastrismus)Literatur (Avestisch)IranistikReligion (Iran)

قس فرانسه

L'Avesta (du pahlavi abestāg) est l'ensemble des textes sacrés de la religion mazdéenne et forme le livre sacré, le code sacerdotal des zoroastriens. Il est parfois connu en Occident sous l'appellation erronée de Zend Avesta. Il est rédigé en plusieurs états de l'iranien ancien, désignés sous le nom d'avestique. Les parties les plus anciennes, celles des gathas, sont dans une langue aussi archaïque que celle du Rig Veda (sanskrit védique), le « gathique », les autres en avestique tardif. Le tout est écrit dans l'alphabet avestique.
Du texte initial qui comptait 21 livres ou gathas (en avestique gāϑā), des hymnes étant à la fois des traités et des poèmes, seul le quart, ce qui représente un millier de pages, a été transmis jusqu'à nous : les autres livres ont disparu ou ont été détruits à l'époque des conquêtes d'Alexandre lors de l'incendie de la bibliothèque de Persépolis et lors des invasions arabo-musulmanes au viie siècle.
Sommaire [afficher]
Bibliographie[modifier]

L'Avesta[modifier]
Abraham Hyacinthe Anquetil-Duperron, Zend Avesta, ouvrage de Zoroastre contenant les idées théologiques, physiques et morales de ce législateur, les cérémonies du culte religieux qu'il a établi, et plusieurs traits importants relatifs à l'ancienne histoire des Perses, 1771, 3 in-4° (Discours préliminaire réédité en 1997).
Zoroastre. Avesta. Le livre sacré des anciens Perses, présentation et notes de Guy Rachet, Sand et Tchou, 1996, 312 p. (misraim3.free.fr)
Études sur l'Avesta[modifier]
Hastings, Encyclopedia of Religion and Ethics.
Jacques Duchesne-Guillemin, La religion de l'Iran ancien, 1962.
Voir aussi[modifier]


Consultez la liste des éditions de cette œuvre :
Avesta.
Articles connexes[modifier]
Avestique
Zoroastrisme
Liens externes[modifier]
L'Avesta, Zoroastre et les sources des religions indo-iraniennes par Jean Kellens, Professeur au Collège de France.
Portail de l’Iran
Catégories : ZoroastrismeTexte sacré

قس روسی
Аве́ста — собрание священных текстов зороастрийцев, старейший памятник древнеиранской литературы, составленный на особом, более нигде не зафиксированном языке, называемом в иранистике «авестийским».
Содержание [показать]
[править]Название

Русское название памятника «Аве́ста» вслед за западноевропейским восходит к принятому у зороастрийцев перс. «اَوِستا»‎ (совр. произношение [ævestá]). Последнее в свою очередь представляет собой особое, «пазендское» произношение пехлевийского слова «ʾpstʾk» [aβastāγ] [apastāk][1], обозначавшего в среднеперсидском канон зороастрийских книг. В самих сохранившихся авестийских текстах это слово не встречается, остаётся лишь предполагать его древнеиранский прототип в виде «*upa-stā-ka-» «установленное», «уложение», «основа» (то есть «канон») или, что менее вероятно, «*upa-stāva-ka-» «восхваление».
В пехлевийской литературе существует также второе и весьма распространённое обозначение Авесты — dyn' [dēn], обычно «вера», «религия», по отношению к авестийским текстам слово часто переводится как «откровение (Заратуштры)».
В самих авестийских текстах эти названия неизвестны. В Хом-яште (Y 9.22) встречается слово «naska-» — наск, «авестийская книга», букв. «связка».
[править]Традиционная история

Согласно пехлевийским источникам, откровение, полученное Заратуштрой от Ахура Мазды, было собрано его царственным покровителем Кави Виштаспой и записано золотыми чернилами на 12 тысячах воловьих шкур. Его потомок Дарий Дарян (то есть Дарий, сын Дария) разместил две копии Авесты и комментария к ней в хранилищах Гандж-и Шапикан и Диз-и Нипишт («крепость писаний»). Александр Македонский, разрушая державу Ахеменидов, уничтожил Авесту, выбросив книги в море или предав их огню, а часть из них приказав перевести на греческий язык.
Аршакидский царь Валахш (предположительно имеется в виду Вологез I, I в. н. э.) с помощью дастуров своего времени предпринял первую попытку собирания и кодификации авестийских текстов, сохранявшихся в разрозненных отрывках и в устной передаче. При нём экземпляры Авесты рассылались по городам и передавались для изучения и сохранения.
Дело собирания текстов священного предания было продолжено при Ардашире, основателе Сасанидской монархии (III в. н. э.), по указанию которого верховный дастур Тансар упорядочил существующие тексты и комментарии к нему. Сын Ардашира Шапур I разместил Авесту вместе с выполненными при нём переводами греческих, индийских и иных научных трудов в хранилище Гандж-и Шапиган.
Верховный дастур Адурбад Махраспандан, величайший апологет и наставник зороастрийской религии, при Шапуре II (VI в.) произвёл окончательную редакцию авестийского собрания и установление канона, упорядочив его в 21-й книге («наске»), выполнив полный перевод Авесты на среднеперсидский язык, называемый Зандом (Зендом) — от авест. zainti- — «знание», «толкование», откуда происходит распространённое название сборника «Зенд-Авеста» (то есть «Толкование и Канон»).
Конечная редакция Зенда была составлена при Хосрове I Аноширване (VI в. н. э.)[2].
[править]Современная Авеста



Ясна 28.1
В современном зороастрийском сообществе бытуют издания Авесты, восходящие к рукописям, копировавшимися священнослужителями в допечатную эпоху (до XIX в.) на протяжении по крайней мере последнего тысячелетия. Наиболее ранний сохранившийся манускрипт датируется XIII в. (1288 г.), колофоны рукописей позволяют проследить традицию передачи до XI в. Достоверно установлено, что все существующие манускрипты восходят к одной рукописи, существовавшей в X в.[3], в свою очередь восходящей к так называемому «Сасанидскому архетипу» — существовавшей при Сасанидах образцовой копии.
Манускрипты традиционно делятся на Зенд-Авесту (авестийские тексты с переводом на среднеперсидский), Зенд (только перевод) и Саде («чистый», авестийские тексты без перевода, применяемые в литургических целях.
Составленная на одном из древнеиранских языков Авеста записывается особым алфавитом, называемым в Европе «авестийским», зороастрийцы Ирана обычно называют его din-dabire, «религиозное письмо». Среди зороастрийцев также получает распространение транслитерация латиницей, не всегда совпадающая с принятой научной транслитерацией, и арабо-персидским письмом. Кроме того, до сих пор многие тексты Авесты разучиваются наизусть, прежде всего мобедами.
[править]Состав современной Авесты
Сохранившаяся Авеста традиционно делится на 5 «книг» и несколько не входящих в них других частей и фрагментов (рядом с названием указан сокращённый индекс книги):
Ясна, Y. (пехл. yasn, yazišn, авест. yasna- «почитание» от глагола yaz- «почитать», «священнодействовать», ср. санскр. yajña) — наиболее значимая книга, представляющая собой текст, читаемый на основной зороастрийской литургии «Ясна». Объединяет 72 главы («хаити», авест. haitī- букв. «связка») довольно разнородного содержания. Главы 28-34, 43-51, 53 занимают Гаты, наиболее почитаемая часть всего авестийского собрания, метрические гимны, посвящённые Ахура Мазде, авторство которых традицией и большинством учёных приписывается самому пророку Заратуштре.
Висперед, Vr. (Виспрад, от авест. vīspe ratauuō «все главы») — дополнение к Ясне в виде молитв и обращений к «ратам», образцовым главам творений; состоит из 24-х глав (karde kardag).
Видэвдад, V. (Вендидад, пехл. vidēvdād, авест. vī-daēvō-dāta- «Закон отречения от дэвов» — сборник из 22-х глав (fragard), посвящённый прежде всего законам чистоты и борьбы с осквернениями.
Яшты, Yt. (пехл. yašt, авест. yešti- от того же глагола yaz- «почитать») — 22 гимна, посвящённых Ахура Мазде, Амешаспентам и различным язатам.
Хорде Авеста (перс. xorde avestā‎) — букв. «Малая Авеста», сборник повседневных молитв, используемый как священниками, так мирянами, содержание которого в значительной степени представляет собой извлечение из других частей Авесты. Некоторые оригинальные молитвы составлены на среднеперсидском языке, и их авторство традиционно приписывается Адурбаду Махраспанду. Авестийские части включают вступительные компилятивные молитвы, 5 Гахов (G. пехл. gāh) — молитв 5 времени суток, 5 Нияишнов (Ny., пехл. niyāyišn «молитва») 5-ти язатам, 4 Афрингана (A., пехл. Āfrinagān — «благословение»)
Сироза, S. (пехл. sīrōza — «тридцатидневка») — молитвенные посвящения тридцати покровителям тридцати дней зороастрйиского календарного месяца в двух видах: с именем в родительном падеже (Малая Сироза) и в винительном (Большая Сироза); формулы Сирозы, в основном извлечённые из Ясны, активно используются в Яштах и Хорде Авесте.
Фрагменты — разрозненные части несохранившихся целиком авестийских книг, а также авестийские цитаты в пехлевийских сочинениях. Наиболее крупные из них Нирангистан (N., пехл. Nīrangistān), Пурсишниха (P., пехл. Pursišnīhā), Аогемадаэча (Aog., пехл. Aogəmadāēčā), Хадохт-наск (H., пехл. Hādōxt Nask), Африн-и Зардушт (Az., пехл. Āfrīn ī Zardušt), Виштасп-яшт (Vyt., пехл. Vištāsp Yašt)
[править]Сасанидская Авеста

Дошедшая до нас Авеста представляет собой лишь часть собрания текстов, кодифицированных при Сасанидах. После разрушения Сасанидской державы, вторжения арабов в Иран и начала исламизации, зороастрийские общины оказались лишены государственной поддержки, их храмы и культурные центры часто разрушались или превращались в мечети. Дожившие до наших дней две иранские общины (Йезда и Кермана) и парсийская уже в начале II тыс. н. э. столкнулись с недостатком религиозных источников, вызванным утратой рукописей Авесты и гибелью или обращением в ислам их хранителей-мобедов.
Обращает на себя внимание, что сохранённая Авеста представляет собой тексты, так или иначе используемые в богослужении или частной молитве. Именно их в первую очередь старались сохранить деградирующие общины. От менее ходовых авестийских текстов сохранились лишь цитаты в пехлевийских книгах. О содержании утраченной Авесты можно также судить по ссылкам в пехлевийской литературе на «откровение».
Книга Денкард (X в.), составленная в эпоху, когда Сасанидская Авеста была ещё доступна, содержит краткий обзор содержания 21-го наска Авесты, а три из них описываются особенно подробно, включая содержание каждой главы. Согласно Денкарду, Авеста состояла из 21-й книги («наска»), объединявших 348 глав, каждая из этих книг соответствовала 21-му слову зороастрийской молитвы Ахуна Ваирья. Кодекс делился на три части (по числу строк в молитве):
Гасаниг (Gāsānīg) или Гатиг — Гаты и комментарии к ним.
Хадаг-мансриг (Hadag-mansrīg) или Хада-мантрик — священные мантры, связанные с ритуалами.
Дадиг (Dādīg) или Датик — религиозный закон.
Наски Авесты за одним исключением (сохранившийся полностью наск Видевдад) не коррелируют с современными «книгами», последние представляют собой богослужебные извлечения из изначального авестийского кодекса.
[править]Наски Авесты согласно Денкарду
[править]Gāsānīg (Гатические)
Название Сохранившиеся части Содержание
1. Stōd-yasn Y. 14-16, 22-27, 28-54, 56, Vr. (полностью) Гаты, части Ясны, Висперед
2. Sūdgar Отдельные фрагменты? подробное описание в Денкарде 9.1. Комментарии к Гатам
3. Warštmānsr Подробное описание в Денкарде 9.2 Комментарии к Гатам
4. Bag Y.19-22, подробное описание в Денкарде 9.3 Комментарии к Гатам
5. Waštag Утрачен Неизвестно
6. Hādōxt Y. 58, Yt. 11, Az., H. 1-2 Описание религиозного главенства, праздников, правил поведения и путей достижения праведности и др.
7. Spand Отдельные фрагменты Жизнеописание Заратуштры
[править]Hadag-mansrīg (Религиозные правила, наука)
Название Сохранившиеся части Содержание
8. Dāmdād Отдельные фрагменты? предполагается переложение наска в Бундахишне Космогония и космология
9. Nāxtar Утрачен Неизвестно
10. Pāzag Гахи и Сироза (G., S.) Части суток, календарь, праздники, правила богослужения
11. Raθβištāiti Отдельные фрагменты Организация богослужения
12. Bariš Отдельные фрагменты Этика
13. Kaškaysraw Отдельные фрагменты Отмена почитания дэвов
14. Vištāsp-yašt Az., Vyt. Обращение Виштаспы в веру Заратуштры
[править]Dādīg (Закон)
Название Сохранившиеся части Содержание
15. Nigādum Отдельные фрагменты Законы
16. Duzd-sar-nizad Отдельные фрагменты Законы
17. Huspārām Нирангистан Законы
18. Sagādum Отдельные фрагменты Законы
19. Vidēwdād (Juddēwdād) V. полностью Законы
20. Čihrdād Отдельные фрагменты Эпическая история Ирана
21. Bagān-yašt Y. 9-11, 57; Yt. 5-19 Гимны язатам
[править]Происхождение и трансляция авестийских текстов

Основная статья: География Авесты
По содержанию и языковым признакам авестийские тексты можно разделить на две части:
Старшая Авеста, с более архаичным языком: Гаты Заратуштры, Ясна Хаптангхаити и некоторые другие, наиболее древние части Ясны (Y 12, 54, 56, 58), а также тексты трёх главных авестийских молитв (Ахуна Ваирья, Ашем Воху, Йенгхе-хатам).
Младшая Авеста, с менее архаичным языком и несколько иной диалектной базой: все остальные тексты Авесты, некоторые из которых обнаруживают существенные ошибки, свидетельствующие об их составлении в эпоху, когда уже младоавестийский язык был мёртв.
Предполагается, что между составлением староавестийских и младоавестийских текстов прошло несколько столетий. При этом язык и в некоторой степени стиль и содержание Старшей Авесты довольно близки к таковым в Ригведе, древнейшему памятнику ведической литературы. На основании косвенных данных Старшую Авесту (и соответственно время проповеди Заратуштры) приблизительно датируют в диапазоне ок. 1000 г. до н. э. (1200—800 г. до н. э.)[4]. Древнейшие тексты Младшей Авесты (Ясна, большинство Яштов) датируются эпохой до Ахеменидов (VI в. до н. э.).
Изначально тексты передавались из поколения в поколение коллегией зороастрийских священнослужителей исключительно устным путём. Сведения поздних источников о записи Авесты при Аршакидах не могут быть полностью отброшены как недостоверные, однако влияние предполагаемой «Аршакидской Авесты», если она существовала, на запись Авесты при Сасанидах проследить не удаётся.
В трансляции авестийских текстов можно выделить следующие этапы[5]:
Старшая Авеста
1. Изначальный текст Гат, Ясны Хаптангхаити и других молитв
2. Изменения в произношении из-за речитативного чтения
3. Изменения при передаче носителями младоавестийского диалекта
4. Продолжение трансляции текстов вместе с Младшей Авестой
Младшая Авеста
1. Составление младоавестийских текстов на правильном языке, предположительно в Мерве или Герате.
2. Влияние диалектов Южного Ирана из-за переноса центра традиции предположительно в Арахозию.
3. Перенос центра традиции на юго-запад Ирана, в Фарс (предпол. кон. — VII в. до н. э.), трансляция текстов священниками Истахра, составление новых текстов с грамматическими ошибками на мёртвом языке.
4. Фонетическая запись текстов средствами авестийского алфавита (VI в. н. э.), составление «Сасанидского прототипа» Авесты, конец изустной передачи. Составление среднеперсидского перевода (Зенда)
5. Копирование рукописи, положенной в основу всех сохранившихся манускриптов (IX—X вв.)
[править]Содержание Авесты


Этот раздел не завершён.
Вы поможете проекту, исправив и дополнив его.
Содержание Авесты весьма разнородно вследствие присутствия в памятнике пластов различных стилей, времени и места составления, а также, вероятно, отличающихся религиозных взглядов разных авторов этих пластов[6]. Тем не менее несмотря на эклектичность, все тексты Авесты — одни изначально, другие вследствие последующей редактуры — в целом выдержаны в русле почитания Ахура Мазды — центральной фигуры Авесты. Кроме того, в силу преимущественного богослужебного характера сохранившихся авестийских текстов в сборнике много повторений, повторяющиеся тексты доходят до 1/3 объёма всего памятника.

[править]Авеста и Запад

Хотя древние греки знали о гимнах и молитвах, читаемых магами, а Гермипп утверждал, что ему известно о двух миллионах стихотворных строк, сочинённых Зороастром[7], реальные сведения о древнеиранской религиозной литературе на Западе были очень скудны, и до XVIII в. об Авесте в Европе ничего не было известно.
Впервые авестийский текст Видевдад-саде попал в Оксфордскую библиотеку в 1723 г. от торговца из Сурата, однако никто не мог прочесть этот текст. Лишь французскому учёному Анкетилю-Дюперрону, отправившемуся в Индию в 1755 году простым солдатом, удалось войти в доверие к одним из парсийских священнослужителей и обучиться с их помощью читать и переводить авестийские тексты. Вернувшись в 1762 году во Францию, он преподнёс в дар Королевской библиотеке 180 авестийских, пехлевийских, персидских и санскритских зороастрийских рукописей, и в 1771 году им был издан первый в Европе перевод Авесты на французский язык, а в 1776 в Риге появились первые переводы на немецкий язык.
Изначально новооткрытая Авеста встретила глубокий скептицизм у европейской публики и учёных, ориентированных на формировавшийся веками образ Зороастра, имеющий мало общего с реальным Заратуштрой. Анкетиля-Дюперрона часто обвиняли в подлоге, и умер он в нищете. Однако начавшиеся исследования Авесты специалистами-востоковедами, а также расшифровка в 1835 году Гротефендом древнеперсидской клинописи на родственном языке окончательно убедили Европу в подлинности Авесты и положили начало тесному знакомству с древнеиранской культурой и религией.
Авеста оказала большое влияние на философскую мысль Востока и Запада. Г. Гегель (1770—1831) подчеркивал, что основой зороастрийской религиозной системы является признание борьбы двух противоположностей — Добра и Зла. Одно из самых знаменитых произведений И. Гёте (1749—1832) «Западно-Восточный диван» содержит стихотворение «Завет древнеперсидской веры». В нем поэт дает свое понимание Авесты как веры в торжество света над тьмой. Некоторыми идеями и образами гимнов Заратуштры был вдохновлен и основоположник теории психофизического параллелизма Теодор Фехнер (1801—1887). Однако Ф. Ницше в известной книге «Так говорил Заратустра» приписал пророку идеи «сверхчеловека» и «вечного возвращения».
[править]Переводы на русский язык

Этот раздел не завершён.
Вы поможете проекту, исправив и дополнив его.
Первый перевод Авесты на русский язык выполнил К. Коссович в 1861 году.
[править]Примечания

↑ ср. بستاه، البستاه، ابستا، الابستا، الابساق в ранней мусульманской литературе с закономерным новоперсидским развитием (a)bestā(h)
↑ Краткое изложение традиционной истории содержится в 4-й книге Денкарда.
↑ P.O. Skjærvø. Introduction to Zoroastrianism
↑ J. Kellens. AVESTA the holy book of the Zoroastrians.
↑ K. Hoffmann. AVESTAN LANGUAGE
↑ Л. А. Лелеков Авеста в современной науке, М. 1992 г.
↑ Плиний Старший. Естественная история XXX 2, 3
[править]Ссылки

Об Авесте в энциклопедии «Кругосвет»
http://avesta.isatr.org/ — тексты Авесты и информация о зороастризме
Авеста — информация об Авесте и её тексты на официальном сайте Русского Анджомана
Категории: Книги по алфавитуАвестаСвященные книгиПерсидская литератураЗороастрийские тексты

قس چینی
《波斯古經》（又稱為《阿維斯陀》）是瑣羅亞斯德教（祆教）的經典。
教義概括為神學上的一元論和哲學上的二元論。認為宇宙初期有善惡兩種神，善神為阿胡拉•瑪茲達，意思為智慧之主、光明、生命、創造、善行、美德、秩序、真理的化身。惡神為安格拉曼鈕，是黑暗、死亡、破壞、謊言、惡行的化身。最後善神擊敗惡神，成為世界唯一存在的主宰。
波斯古經除了記述伊朗的宗教神話、贊歌、禮儀、戒律外，還包括其民族起源、歷史、民間傳說、英雄史詩等內容；波斯宗教中對天使、魔鬼的描述以及其末世觀念和末日審判等之說，無疑都對當時的猶太教產生了一定的影響，後來更為基督教所繼承。
這是與宗教相關的小作品。你可以通过编辑或修订扩充其内容。
查看条目评分
给本文评分
这是什么？
可信度
客观性
完整性
可读性
我非常了解与本主题相关的知识（可选）

提交评分
1个分类：琐罗亚斯德教文献

قس ژاپنی

阿維斯塔（Avesta）又叫做波斯古經，係瑣羅亞斯德教嘅經典。
阿維斯塔嘅意思，喺帕西語入面有知識或者福音嘅意思，而喺帕拉維語入面又可以解做「根基」或「原件」。
目錄 [展開]
歷史 [編輯]

《阿維斯塔》大概喺公元前 550年至公元前 331年嘅阿契美尼德王朝時期成書，最初《阿維斯塔》分二十一卷，八百一十五章。根據維什塔斯普國王御旨，用咗一萬兩千張牛皮紙，用金針寫咗一式兩份，由於用金針寫，所以《阿維斯塔》嘅文字又叫做「金字」。
《阿維斯塔》主要用「帕拉維語」寫成，「帕拉維語」即係古波斯語，有啲似印度吠陀文獻所用嘅梵語。
兩份原文《阿維斯陀》嘅其中一份，早已經喺希臘阿歷山大大帝東征時連王宮一齊燒咗，另一份就俾阿歷山大帶咗返希臘，之後佢將書入面關於醫學、天文學同哲學方面嘅內容翻譯做希臘文之後，就將原文燒毀。所以《阿維斯陀》原文已經失傳，只有希臘文嘅部份譯本。
因為咁，對於《阿維斯陀》原文嘅各種研究喺嚴重缺乏史料下，有關《阿維斯塔》嘅好多背景其實都係推斷出嚟。
雖然喺薩珊王朝重新修訂過，修復咗大部份《阿維斯塔》，但係喺阿拉伯統治時期，又喺戰爭同異教逼迫入面毀壞咗好多，而流傳到而家嘅《阿維斯陀》就只係得返薩珊王朝時期嘅四份之一咁多。
內容 [編輯]

而家嘅《阿維斯塔》內容分為六個部份，分別係：《伽薩 Gatha》、《亞斯納 Yasna》、《維期帕拉德 Visparad 》、《亞什特 Yasht 》、《萬迪達德 Vandidad 》、《胡爾達‧阿維斯陀 Khordah-Avesta 》
伽薩 (Gatha) [編輯]
又叫做「瑣羅亞斯德之歌」，係阿維斯陀最古老嘅部份，估計成書大約喺公元前十一世紀。伽薩嘅文字採用詩體，加上時代久遠，而且內容以哲理為主，所以就算專家，都唔係咁易睇得明。
關於伽薩嘅內容，主要係解釋善惡二元嘅宇宙觀，對於世界本源、形成同結局嘅睇法，以及由呢種二元論發展出嘅道德觀，世界觀同人生意義。
亞斯納 (Yasna) [編輯]
「亞斯納」意思係「值得頌讚」，喺遠古雅利安人眼中，「值得頌讚」就即係話凡係有益、純善、永恆，都係值得頌讚，由於自然界諸神都有唔同優良道德品格，所以能夠作為人類信仰同崇拜嘅對象。而亞斯納嘅主要內容，就係頌讚呢個世上所有美好事物同現象。
亞斯納有好多神話故事，包括太陽神密斯拉、雨神泰斯特里亞、安娜希塔女神……等。
維期帕拉德 (Visparad) [編輯]
「維期帕拉德」意思係「所有首領」。凡係帶嚟福利、有益於生活、會畀人增加歡樂幸福嘅善神、善行同善嘅造物，都相對於招致災禍、破壞生活，帶畀人類痛苦悲傷嘅惡神、惡行同惡嘅造物嚟講，都係優秀、傑出同上等，而維期帕拉德就係頌讚呢啲善神、善行同善嘅造物。
由於維期帕拉德入面有好多對於祭祀用品、禮儀等描述，所以又叫做「祭儀書」。
亞什特 (Yasht) [編輯]
亞什特同亞斯納嘅主旨大致相同，都係以頌讚天神為主，分別在於亞斯納主要係善神喺意義上嘅頌讚，而亞什特就喺具體上頌讚比較重要嘅天神。
亞什特係現存《阿維斯陀》入面篇幅最長，亦係最生動有趣嘅部份，佢有大量原始神話同喺神話基礎上改編而成嘅雅利安人帝王英雄傳說，係瑣羅亞斯德教神話體系中重要部份。
萬迪達德 (Vandidad) [編輯]
「萬迪達德」意思係「趕鬼方法」，喺瑣羅亞斯德創立瑣羅亞斯德教之後，當時好多原有宗教針對瑣羅亞斯德教而進行攻擊，萬迪達德呢個名稱就係針對呢啲攻擊瑣羅亞斯德教嘅異教而起。
而家嘅萬迪達德總共有二十二章，其中第 4 至 17 章主要講教徒應該點遵循禮儀同戒律，例如遺反教規應實行嘅各種懲罰，以及應點樣處理屍體、怎樣避開唔潔淨嘅嘢、點樣醫病同點樣懺悔、贖罪等，可以話係一本律法書。
胡爾達‧阿維斯陀 (Khordah-Avesta) [編輯]
「胡爾達」即係「小」嘅意思，胡爾達‧阿維斯陀嘅意思，就即係精簡版嘅《阿維斯陀》，原本唔屬於阿維斯陀，而係喺薩珊王朝時嘅修定版，但由於好多《阿維斯陀》原著已經失傳，而精簡版嘅《阿維斯陀》又保留咗一啲失傳部份，因為咁而令胡爾達‧阿維斯陀變得重要。
參考 [編輯]

《阿維斯塔：瑣羅亞斯德教聖書》 商務印書館 ISBN 7100040841/B•593
《二元神論─古波斯宗教神話研究》 中國社會科學院出版社 1997 ISBN 7500421745
Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices ISBN 0415239036
拎 [編輯]

阿維斯陀網上版（英文）
屬於2類: 宗教典籍瑣羅亞斯德教

قس ازبکی

«Avesto» — jahon madaniyatining, jumladan, Markaziy Osiyo va Eron xalqlari tarixining qadimgi noyob yodgorligidir. Zardushtlik eʼtiqodiga amal qiluvchilarning muqaddas kitobi sifatida Yagona Tangriga topinish shu taʼlimotdan boshlangan. Bu kitob tarkibi, ifoda uslubi va timsollar tizimi bilan adabiy manbalarga yaqin turadi. «Avesto»da tilga olingan joy nomlari (Varaxsha, Vaxsh)dan kelib chiqib, uning Amudaryo sohillarida yaratilgani aniqlangan. Shu asosda uning vatani Xorazmdir degan qarash mavjud.
«Avesto» oromiy va pahlaviy yozuvlari asosida yaratilgan maxsus alifboda dastlab toʻqqiz hoʻkiz terisiga yozilgan. Ilk nusxalari asosida sosoniylar (mil. ol. 7-3 asr) davrida 21 kitob holida yigʻilgan, bizgacha ularning chorak qismi yetib kelgan. Tiklangan matnga «Zand» nomi bilan sharhlar bitilgan.

«Avesto» toʻrt qismdan iborat:
Yasna («Diniy marosimlar»),
Yasht (maʼno jihatdan Yasnaga yaqin),
Visparad («Barcha ilohlar haqidagi kitob»),
Vendidad («Yovuz ruhlarga qarshi qonunlar majmuasi»).

Yasna tarkibiga kirgan madhlar «Gatlar» (ayrim manbalarda «gohlar») deb nomlanib, ularni Zardustning oʻzi yozgan deb taxmin qilinadi. Gatlar tarkibida Jamshid (Yima), Gershasp, Afrosiyob (Alp Ertoʻnga) kabi afsonaviy qahramonlar hayoti lavhalari uchraydi.
«Avesto» insoniyat sivilizatsiya tarixining ilk sahifalarini tashkil etgani uchun jahon olimlarining eʼtiborini tortgan. U haqda F.Nitsshe, F. Shpigel, A. Mayllet, V. Bartold, E. Bertels, Yan Ripka, O. Makovelskiy, I. Braginskiy v.b. xorijiy olimlarning tadqiqotlari mavjud.

Oʻzbekistonda «Avesto»ni oʻrganish qadimdan boshlangan. Abu Rayhon Beruniy, Abu Jafar Tabariy, Abu Baxr Narshaxiy asarlarida «Avesto» taʼlimotiga va unda tilga olingan timsollarga murojaat mavjud. Bu nodir ilmiy asarlarning qoʻlyozma va bosma nusxalari O`R FA ShI jamgʻarmasida saqlanadi. Hozirgi oʻzbek olimlari A.Qayumov, H. Homidov, M. Is’hoqov, N. Rahmonov v.b.ning ilmiy tadqiqot va maqolalari eʼtiborli.

Oʻzbekiston Respublikasi hukumatning qarori bilan 2001 yilda «Avesto»ning 2700 yilligi nishonlandi. «Avesto» vatani Xorazmda bogʻ barpo qilindi, asarning oʻzbek tilidagi tarjimalari chop etildi, u haqda yangi tadqiqotlar yuzaga chiqdi.

[tahrir]Nashr qilingan adabiyotlar

Avesto. Oʻzbekcha tarjima (Asqar Mahkam tarj.)-T.:2001.
«Avesto»dan (tarj. M. Ishoqov). Oʻzbek tili va adabiyoti jurnali, 1999, # 2-4
[tahrir]Ilmiy adabiyotlar

Abu Rayhon Beruniy. Al-osorul-boqiya an-al qarunul-holiya.-T.:1969
Abu Bahr Muhammad ibn Jaʼfar Narshaxiy. Buxoro tarixi. — T.: 1966
A. Qayumov. Qadimiyat obidalari. — T.: 1971
H. Homidov. «Avesto» fayzlari. — T.: 2001
N. Rahmonov. «Avesto»ning paydo boʻlishi. — «O`zbekiston ovozi» gaz., 2001, 26 may.
N. Rahmonov. «Avesto»: Zamin, vatan demakdir. — «O`zbekiston ovozi» gaz., 2001, 25 sentyabr.
Turkum: Oʻzbekiston: Adabiyot